Đang nấu bia thì bị vu là phù thủy

 

Hình tượng chiếc nón chóp nhọn cao vút của giới phù thủy được cho là bắt nguồn từ những người phụ nữ ủ bia thuở xưa, nhưng mối liên hệ giữa hai loại nghề nghiệp - nấu bia và chế độc dược - thật ra vẫn là vấn đề gây tranh cãi. Cũng có thể phụ nữ ngừng thống trị lĩnh vực nấu bia là do định kiến giới.

Phụ nữ đã nấu bia từ ngàn xưa

Trong một bài viết cho trang The Conversation, Laken Brooks, nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Florida (Mỹ), kết luận: con người đã uống bia trong gần 7.000 năm và những người sản xuất bia đầu tiên là phụ nữ.

Từ người Viking đến người Ai Cập, phụ nữ nấu bia để dùng cho các nghi lễ tôn giáo và cả làm đồ uống giàu năng lượng hằng ngày cho gia đình. Trên thực tế, những kiến thức nổi tiếng viết về hoa bia vào thế kỷ 12 xuất phát từ một nữ tu tên Hildegard von Bingen (sống ở xứ mà ngày nay là nước Đức); bà đã thêm hoa bia vào các công thức ủ bia của riêng mình.

Từ thời kỳ đồ đá đến những năm 1700, các loại bia thủ công ủ bằng men ấm nói chung (ale) và sau đó là bia ủ bằng hoa bia là một mặt hàng thiết yếu trong hầu hết các gia đình ở Anh và các khu vực khác của châu Âu. Thức uống này phù hợp túi tiền, có thể xem là một phương pháp hợp lý để bảo quản ngũ cốc và tiêu thụ thường xuyên được.

Đối với tầng lớp lao động, bia cung cấp một nguồn dinh dưỡng quan trọng, chứa đầy đủ carbohydrate và protein. Vì món thức uống này là một phần phổ biến trong chế độ ăn uống hằng ngày nên đối với nhiều phụ nữ, lên men bia có thể xem là một trong những công việc gia đình bình thường của họ.

Một số phụ nữ dám nghĩ dám làm đã bắt đầu mang kỹ năng nội trợ này ra kinh doanh bằng cách đem bia nhà ủ ra chợ bán. Trong khi các thiếu nữ và các góa phụ sử dụng khả năng lên men của mình để kiếm thêm chút thu nhập nhỏ, thì những phụ nữ đã kết hôn hợp tác với chồng điều hành công việc kinh doanh bia của họ.

 

Rồi bị cho ra rìa

Trớ trêu thay, khi những người phụ nữ đang dần thiết lập chỗ đứng vững vàng của họ trên các thị trường bia từ Anh, Ireland đến những phần còn lại của châu Âu, phong trào cải cách bắt đầu.

Những làn sóng tôn giáo bắt nguồn từ đầu thế kỷ 16 đã rao giảng các chuẩn mực giới tính chặt chẽ hơn, lên án mọi tín ngưỡng ý tưởng “dị thường” so với chuẩn mực là tà ma ngoại đạo, cáo buộc nặng nề nhất có lẽ phải kể đến việc thực hành những phép thuật hắc ám tạm quy là giới phù thủy nói chung.

Cánh đàn ông làm bia ngay lập tức chớp lấy cơ hội để giảm bớt sự cạnh tranh của phụ nữ trong lĩnh vực thương mại này. Một số nhà sản xuất bia nữ bị buộc tội là phù thủy, sử dụng vạc của họ để pha chế thuốc ma thuật thay vì loại thức uống có cồn thịnh hành lúc bấy giờ.

Nếu có thể du hành ngược thời gian về thời Trung cổ hoặc thời kỳ Phục hưng và đi đến một khu chợ ở Anh, bạn có thể sẽ thấy một cảnh tượng vô cùng quen thuộc: những người phụ nữ đội những chiếc mũ cao và nhọn. Trong nhiều trường hợp, họ thậm chí còn đứng trước những cái vạc lớn và đi cùng những con mèo.

 

Đây rõ là hình tượng phù thủy mà chúng ta thường thấy trên phim ảnh ngày nay, nhưng những người phụ nữ này không phải là phù thủy; họ là những nhà làm bia. Họ đội những chiếc mũ cao và nhọn để khách hàng có thể nhìn thấy trong khu chợ đông đúc. Họ chở bia từ nhà ra chợ trong những chiếc vạc. Và những người có cửa hàng hẳn hoi thì nuôi mèo để đuổi chuột không cho chúng ăn ngũ cốc chứ chẳng vì lý do tà ma hắc ám nào cả.

“Kỳ lạ thay, tất cả những hình ảnh quá đỗi bình thường liên quan đến những bậc thầy ủ bia này lại phác thảo nên chân dung một phù thủy rất hợp lý và hoàn hảo cho kế hoạch xóa sổ bớt đối thủ cạnh tranh trong ngành công nghiệp bia” - Laken Brooks viết.

Theo thời gian, hoạt động nội trợ bình dị thuở nào bỗng trở nên ngày càng nguy hiểm hơn cho phụ nữ, chỉ cần ủ bia và bán bia là có thể bị vu khống là phù thủy đồng nghĩa với một bản án tử hình được định sẵn.

Vào thời điểm đó, việc bị buộc tội là phù thủy không chỉ đi ngược lại chuẩn mực đạo đức xã hội mà còn có thể bị khởi tố trước pháp luật, bị tẩy chay trong cộng đồng, bị cầm tù, thậm chí bị giết.

Ước tính đã có khoảng 200.000 phụ nữ bị tố là phù thủy, đồng nghĩa với việc đánh mất cả danh dự và mạng sống của chính họ. Mặc dù không thể đưa ra dẫn chứng kết nối nào rõ ràng và thuyết phục, rất nhiều sử gia vẫn đánh đồng những điểm giống nhau giữa những người ủ bia và phong trào tuyên truyền bài xích phù thủy: những chiếc vạc đựng bia, những chiếc mũ chóp nhọn, những cây chổi treo ngoài cửa hàng (chỉ có tác dụng quảng cáo nơi đây bán bia)...

Định kiến giới hà khắc?

Sau bài viết của tiến sĩ Laken Brooks, nhiều học giả không hoàn toàn đồng ý với việc đóng khung, phân tích và kết luận được đưa ra. Họ tranh luận rằng trên thực tế, những miêu tả đương đại về các phù thủy có nguồn gốc từ các nguồn khác ngoài các nhà làm bia nữ và việc chuyển đổi giới trong lao động sản xuất bia từ phụ nữ sang đàn ông trong các môi trường lịch sử và địa lý liên quan đến nhiều yếu tố kinh tế khác nhau.

Trong bài viết tổng hợp về những người ủ bia, phù thủy và kỷ nguyên tư bản của nền công nghiệp bia trên trang beerandbrewing.com, Tara Nurin, nhà báo chuyên nghiên cứu về thức uống có cồn, đã dẫn chứng vai trò của nữ giới từ thần thoại đến hiện thực trong xã hội châu Âu. Tuy nhiên, Nurin không cho rằng vai trò của phụ nữ trong ngành nấu bia bị giảm đi chỉ bởi bị gán cho tội danh là phù thủy mà còn phụ thuộc vào vai trò của nữ giới trong xã hội cùng những khía cạnh kinh tế khác.

Trong thần thoại Baltic và Slavic, một nữ thần tên Raugutiene là vị thần bảo hộ cho bia. Truyền thuyết Phần Lan thì kể lại rằng một người phụ nữ tên là Kalevatar mang bia đến Trái đất bằng cách trộn mật ong với nước bọt gấu. Tương tự những người dân Bắc Âu thời sơ khai và dân Trung Đông cổ đại cũng thờ các nữ thần bia.

Các nữ di dân Đức cổ xưa đã biết ủ bia từ những nguồn nước sạch trong rừng, những phụ nữ ủ bia ở Anh vẫn duy trì cách làm truyền thống cho đến tận cách mạng công nghiệp. Nhìn chung phụ nữ châu Âu có truyền thống lâu đời trong việc tự ủ và sử dụng bia cho gia đình bởi loại thức uống này giàu dinh dưỡng và được chứng minh là vệ sinh hơn nước lã.

Dù việc bán bia ủ dư dùng tạo ra một khoảng thặng dư nhất định cho kinh tế gia đình, nhưng vai trò pháp lý của phụ nữ thời bấy giờ không được đánh giá cao, còn phụ nữ độc thân thì lại không có đủ vốn liếng để kinh doanh lớn. Tình trạng khó khăn do vai trò giới trong xã hội khiến họ trở nên yếu thế về tài chính, chính trị, cũng như không thể tiếp cận sự phát triển kinh tế và những tiến bộ công nghệ dần biến đổi châu Âu từ một xã hội nông nghiệp sang thương mại.

 

Trường hợp của nữ tu Hildegard mà tác giả Laken Brooks đã nhắc đến là một ví dụ về quyền được học hành nghiên cứu của nữ giới. Các tu viện ở Đức được cho là nơi trú ngụ hiếm hoi cho những phụ nữ trẻ độc thân, nơi cho phép họ được phát huy bản thân mình, cụ thể trong trường hợp này là trở thành một nhà thực vật học và một nhà ủ bia. Nữ tu Hildegard là người đầu tiên giới thiệu rộng rãi đến công chúng việc sử dụng hoa bia như là một món chữa lành, có vị đắng và một chất bảo quản tốt.

Việc phát hiện tác dụng của hoa bia ở thế kỷ 16 tại Đức đã đưa ra các phán quyết mang tính sống còn cho các phụ gia bia nguy hiểm ngoài vòng pháp luật mà các nhà sản xuất bia đã sử dụng trong nhiều thế kỷ. Dù khám phá này giúp cải thiện sự tinh khiết của chất lượng bia cũng như giúp bảo quản bia được dễ dàng hơn nhưng đồng thời cũng nâng giá thành sản xuất của bia ra ngoài tầm với của rất nhiều nhà ủ bia truyền thống.

Những người đàn ông đã phản ứng bằng cách xây dựng nhà máy bia sản lượng lớn và hình thành các bang hội thương mại quốc tế. Trong khi đó pháp luật và quy chuẩn xã hội đương thời tiếp tục loại nữ giới ra khỏi cuộc chơi, kìm hãm họ tránh xa mọi sự phát triển liên quan đến ngành công nghiệp này.

Ngày nay, sự thống trị của nam giới trong ngành bia dần dà đã được minh chứng khi trong 10 công ty bia hàng đầu trên thế giới, tất cả đều được lãnh đạo bởi các CEO và đa số các thành viên hội đồng quản trị là nam.

Các công ty bia lớn cũng luôn có xu hướng miêu tả bia như một thức uống cho “phái mạnh”. Một số trí thức thậm chí còn xướng tên các quảng cáo bia như là “những tiêu chuẩn về nam tính”.

Sự thiên vị giới này dường như vẫn tồn tại trong các nhà máy bia thủ công nhỏ. Một nghiên cứu tại Đại học Stanford phát hiện ra rằng 17% nhà máy bia thủ công có một CEO nữ, chỉ có 4% trong số các doanh nghiệp này sử dụng thợ ủ bia chính là nữ - người này chuyên chịu trách nhiệm giám sát chính quá trình sản xuất bia cho toàn nhà máy.■