Trong tranh, con gà trống có bộ đuôi xòe sặc sỡ và oai vệ, con mái nhỏ nhắn hơn nhưng cũng sặc sỡ không kém đang chăm chút cho đàn gà con.

Hôm chúng tôi về Thuận Thành đúng dịp kỷ niệm một năm thành lập Hội gà Hồ Lạc Thổ VN, những cặp gà được đưa ra trưng bày không kém phần oai vệ so với gà trong tranh: những con mái có bộ lông màu đất sét, màu vỏ quả nhãn chín hoặc lông nâu sáng có những lớp hoa văn mềm mại tiếp nhau, còn gà trống cao, cặp chân to lực lưỡng và cái mào như quả dâu tây úp.

Những cặp gà đẹp này ra Tết Đinh Dậu sẽ vào hội thi “hoa hậu gà” ở làng.

Gà đi thi “hoa hậu”

Chủ nhiệm Câu lạc bộ gà Hồ Lạc Thổ Nguyễn Đăng Chung hiện đang nuôi gần 20 con, gà trống to nhất mà ông Chung có nặng 5,8kg. Nhưng kỷ lục gà to và đẹp ở làng này đang thuộc về anh Nguyễn Văn Trường, một thợ sửa xe máy.

Ở hội thi hoa hậu gà mùa xuân năm 2016, gà của anh em Trường đoạt 7/9 giải thưởng, trong đó có giải đơn gà trống, đơn gà mái, giải đôi gà trống - mái.

Chú gà trống giải nhất đơn trống của Trường nặng tới 6,3kg, có chân màu vàng nhẹ như vỏ hạt đậu nành, mào như mào chim sít, đuôi gà tròn đều như nơm cá và cái đầu to khỏe. Chú gà trống này đã được chín vị giám khảo chấm thắng 12 gà trống khác được lựa chọn vào vòng chung kết. 

“Chúng tôi chọn gà trống từ 4,5kg trở lên, gà mái 3,5kg trở lên mới được tham gia thi, nhưng vào thi sờ diều phát hiện bất cứ chú gà nào đã ăn dù chỉ một chút thức ăn cũng đều bị loại, gà đó sẽ mang ra trưng bày.

Hội thi 2016 vừa rồi có 50 cặp gà đạt cân nặng như vậy tham gia vòng tuyển chọn, cuối cùng có 13 cặp được thi chung kết. Ban giám khảo chấm theo thang điểm 80, trong đó 1/2 số điểm là chấm về cân nặng, gà trống 4,5kg là đạt 40 điểm, trọng lượng gà trống đạt trên 5kg sẽ được cộng thêm 2 điểm, năm tiêu chí về ngoại hình được tính tối đa 8 điểm cho mỗi tiêu chí.

Nhưng tiếc là gà giờ chỉ đạt độ thuần chủng khoảng 75% nên không một chú gà nào có ngoại hình hoàn hảo như gà các cụ” - ông Chung chia sẻ.

Để có một chú gà đẹp, theo anh Trường, gà trống phải đạt năm tiêu chí về ngoại hình: bộ lông màu xanh đen hoặc màu mận, chân vàng hoặc màu vỏ hạt đậu nành, mào chim sít hoặc mào hình quả dâu tây, cặp cánh như vỏ trai úp và đuôi nơm.

Với gà mái, bộ lông đẹp nhất là lông màu đất sét. “Nhưng cứ như là hàng chơi, gà mái lông màu đất sét lại nuôi con vụng nhất và đẻ trứng ít nhất, ngoại hình xấu nhất là gà mái có lông màu trái nhãn chín, dân chúng tôi gọi là gà mã nhãn, nhưng trứng sai và khéo nuôi con nhất” - anh Trường tâm sự.

Gà trong tranh Đông Hồ

Những người đam mê giống gà quý

Trong quá trình tìm hiểu về những người nuôi gà, chúng tôi có dịp tiếp chuyện với anh Nguyễn Đức Đạo, một người quê gốc Hưng Yên hiện sống ở Q.Thủ Đức, TP.HCM. Anh Đạo chính là người đã mua và trả phí duy trì tất cả các tên miền trên Internet liên quan đến giống gà Hồ Lạc Thổ và dự định sẽ chuyển giao tất cả những tên miền này cho người quê Lạc Thổ.

Từ đam mê giống gà quý, anh Đạo đã từ TP.HCM ra Lạc Thổ, kết bạn với anh Trường, ông Chung và những người gốc Lạc Thổ để cùng nhau duy trì và phát triển giống gà quý này.

“Không ai thống kê nhưng chúng tôi tự nhìn nhận với nhau là nuôi giống gà này thì người nuôi phải rộng rãi, hào sảng, nếu hẹp hòi thì gà nuôi không to và đẹp. Những người giao du rộng rãi và sẵn sàng hỗ trợ nhau thì gà đẹp hơn” - anh Đạo nói.

Đây cũng là điều anh Trường tâm niệm. Trong ký ức của Trường, nhà anh đã nuôi gà từ thời cụ, rồi đến đời ông và bố anh. Nên từ khi bé tí Trường và các em đã mê gà, đặc biệt là giống gà quê mình. Lúc ấy giá gà rất rẻ, có khi rẻ hơn cả gà ta bình thường.

Đến khoảng 2006-2007 người các vùng bắt đầu để ý đến giống gà này, giá gà thông thường hiện lên tới 500.000 đồng/kg, gà con vừa bóc trứng có giá tới 150.000 đồng/con mà phải đặt trước mới có hàng. Thế nhưng Trường đã chia sẻ gà giống cho nhiều anh em trong làng và không lấy tiền giống, chỉ thu vài đồng gọi là lấy “vía” cho người nuôi.

“Năm 2013 gà tôi nuôi bị dịch, tôi mất đến 25 gà trống loại từ 5kg/con và khoảng 40 gà mái, các anh em cùng có gà giống lại chia sẻ gà con, tôi bắt của mỗi người một đàn gà con và đến nay đã gây được đàn gà gần 400 con. Ước mơ của chúng tôi hiện giờ là làm sao gây được giống gà ngày càng thuần chủng như thời các cụ.

Các thầy ở Học viện Nông nghiệp VN đang hỗ trợ thụ tinh nhân tạo để nhân giống gà này. Người các vùng khi nói về vùng Thuận Thành hay nói về các di tích, về làng tranh Đông Hồ, người ta chưa biết nhiều về giống gà này, tôi tin tưởng đây có thể là giống gà có thể làm giàu cho quê hương mình” - anh Trường nói.

Có người gọi làng Lạc Thổ là vùng đất vui. Bắc Ninh đất chật người đông và Lạc Thổ cũng vậy, làng quê mà nhà cứ san sát như nhà phố, nhưng trong 800 hộ gia đình của làng có khoảng 100 gia đình dành một mảnh sân nhỏ nuôi giống gà Hồ Lạc Thổ.

Có gia đình nuôi vì đam mê, chỉ có vài cặp gà, có gia đình nuôi như một nghề kiếm sống và có thu nhập tới hàng trăm triệu đồng/năm. Không chỉ ở Lạc Thổ, cả VN giờ đã có tới 7.000 người tham gia hội những người đam mê gà Hồ Lạc Thổ, có người ở tận TP.HCM, người ở Hà Nội, có người là thợ may, người làm xây dựng và rất nhiều người trẻ không phải sinh ra ở Lạc Thổ này cũng đam mê gà và tham gia vào hội.

“Tôi mê vì dáng oai vệ của nó, tôi chẳng có đam mê gì lớn ngoài đam mê… nuôi gà” - Bùi Mạnh Tiến, một bạn trẻ đang sống ở Hà Nội và mê gà Hồ Lạc Thổ, thổ lộ. 

Gà Hồ Lạc Thổ nuôi ở làng Lạc Thổ hiện nay - Ảnh: Hữu Khôi