Nài voi dùng vật sắc nhọn để điều khiển voi tại các lễ hội - Ảnh TRUNG TÂN

Để voi được sống hạnh phúc và chủ voi vẫn có nguồn thu, Tổ chức Động vật châu Á (Animals Asia Foundation - AAF) và UBND tỉnh Đắk Lắk đã thống nhất dần bỏ du lịch cưỡi voi...

Khỏe như voi cũng... kiệt sức!

Hơn một năm trở lại đây là thời gian hạnh phúc nhất của đàn voi nhà Đắk Lắk vì được nghỉ ngơi do dịch giã, du khách thưa thớt. Thế nhưng, rừng bị tàn phá, không gian chăn thả bị thu hẹp khiến những chú voi cũng bị xích lại một chỗ hoặc được thả trong những khu vực ít thức ăn, nguy cơ bị voi hoang dã tấn công...

Nhìn đàn voi gầy gò, bị trơ lông đuôi đang xích ở gần khu vực cầu treo Bản Đôn (Buôn Đôn, Đắk Lắk), ông Y Sương Huynh, một nài voi, xót xa nói voi thiếu thức ăn nên không thể béo được lại từng phải "quay tua" liên tục để phục vụ du khách. Không chỉ bị vắt kiệt sức, hầu hết các chú voi đã bị nhổ trụi lông đuôi, bị ruồi nhặng tấn công trong bất lực.

Ông Huynh đau xót kể lợi dụng voi nhà được thả vào rừng để đi ăn vào ban đêm và bị xích chân, không thể đi xa, phản công nên nhiều đối tượng đã nhổ trụi lông đuôi đem bán. "Nhiều du khách cứ tin chuyện không có thật rằng đeo nhẫn lông đuôi voi sẽ may mắn, có sức khỏe nên bỏ nhiều tiền để mua. Những người hám lợi vì vậy tìm đủ mọi cách để bẫy, nhổ lông đuôi voi đem bán kiếm tiền" - ông Huynh nói.

Cũng chung nỗi lòng, ông Y Khu, một nài voi khác tại huyện Buôn Đôn, cho rằng không gian rừng bị thu hẹp đã khiến đàn voi nhà Đắk Lắk "mất đi sức mạnh". Ông Y Khu kể khi còn nhỏ ông chứng kiến những con voi lực lưỡng được buôn làng dùng vào công việc kéo gỗ, kéo đá để dựng nhà cửa.

"Sau những ngày làm việc phục vụ, voi được thả vào rừng để kiếm thức ăn, kiếm cây thuốc để tự trị vết thương. Voi vào rừng, có khi cả tuần, nửa tháng nài voi mới phải đi tìm về. Trong không gian rộng lớn của rừng nguyên sinh, những cặp voi nhà tìm hiểu, quấn quýt và yêu nhau, tạo ra thế hệ voi khỏe mạnh tiếp theo cho buôn làng" - ông Y Khu nhớ lại.

Thế nhưng 30 năm nay, chưa hề có "chú voi con ở Bản Đôn" nào được sinh ra. Nguồn thức ăn chủ yếu của voi là vài cây chuối, khúc mía do khách ban tặng lại còn phải phục vụ du lịch hầu như cả ngày nên "khỏe như voi cũng kiệt sức". Ăn ít, làm việc cả ngày, thiếu không gian núi rừng, những con voi đực và voi cái không thể gặp nhau, thụ thai để sinh nở. 

"Ngày qua ngày, đàn voi dần già đi, 15 - 20 năm nữa đàn voi nhà Đắk Lắk sợ sẽ không còn. Đàn voi Đắk Lắk đã kiệt sức rồi, cần có nơi cho chúng nghỉ ngơi, sinh trưởng" - ông Y Khu lo lắng.

Nhiều du khách nước ngoài thích thú ngắm voi trong rừng - Ảnh: T.TÂN

Voi sẽ không còn khổ vì người?

Để tìm ra những giải pháp bảo vệ đàn voi, từ năm 2009, tỉnh Đắk Lắk đã thành lập Trung tâm bảo tồn voi. Thế nhưng đàn voi nhà vẫn suy giảm, những hỗ trợ phúc lợi cho voi chưa thật sự rõ rệt. 

Để góp thêm các giải pháp bảo vệ, phát triển đàn voi, sáng 15-12 tỉnh Đắk Lắk và Tổ chức AAF đã lễ ký kết thỏa thuận hợp tác chống bạo hành, triển khai mô hình du lịch thân thiện với voi. Hai bên bàn bạc, tìm giải pháp để hướng tới không tổ chức cuộc thi như voi đá bóng, thi chạy, diễu hành nhiều giờ trên đường nhựa hoặc bêtông bỏng rát...

Nói về điều này, ông Đàng Năng Long, một trong những người sở hữu nhiều voi nhất tại huyện Lắk (Đắk Lắk), cho biết rất ủng hộ loại hình du lịch thân thiện, giảm các hoạt động ảnh hưởng đến sức khỏe và sinh sản của voi. 

Ông nói voi gắn với văn hóa bản địa rất đậm nét, lễ hội đua voi tổ chức 2 năm một lần nhằm thu hút khách du lịch về địa phương trải nghiệm văn hóa. Tuy nhiên, đàn voi nhà hiện nay đang dần già nua, bệnh và chết. Đến nay toàn tỉnh chỉ còn 37 con tại hai huyện Buôn Đôn (21) và Lắk (16). 

"Chúng tôi mong mỏi có một khu rừng chăn thả voi, nhưng suốt 10 năm qua, mọi chuyện cũng không thay đổi. Voi không có không gian, bị xích nhốt, ăn vài cây mía, nải chuối khiến voi không đảm bảo sức khỏe" - ông Long nói.

Nói từ quan điểm bảo tồn, tạo phúc lợi cho voi, ông Tuấn Bendixsen, trưởng đại diện AAF tại Việt Nam, cho biết nhiều năm qua đơn vị đã hỗ trợ rất nhiều trong việc bảo vệ đàn gấu, bảo tồn voi và động vật nuôi trong nhà. 

Ông Tuấn cho rằng cần đặt câu hỏi: tại sao hơn 30 năm nay, đàn voi nhà Đắk Lắk không hề sinh sản, trong khi thấy voi con xuất hiện trong các đàn voi hoang dã. 

"Chương trình của chúng tôi muốn đưa tất cả voi nhà này (37 con) vào một chương trình du lịch thân thiện với voi để chúng được chăm sóc đúng cách, tạo điều kiện tinh thần, thể chất để có thể sinh sản, khôi phục đàn voi nhà. Tổ chức sẽ chi trả tương đương kinh phí chủ voi thu được, tất cả các nài voi sẽ được đưa vào chương trình để tập huấn cách chăm sóc voi, được trả lương xứng đáng..." - ông Tuấn nói.

Ông Tuấn cho biết AAF tiếp tục tập huấn kỹ thuật cho cán bộ tại Trung tâm bảo tồn voi, Vườn quốc gia Yok Đôn để đảm bảo có một chương trình du lịch thân thiện với voi nhưng vẫn đảm bảo an toàn cho du khách. 

"Chúng tôi đã đề xuất, UBND tỉnh Đắk Lắk cũng thống nhất về chủ trương sẽ hướng tới không tổ chức các lễ hội có các hoạt động như voi đá bóng, bơi vượt sông hoặc đứng, chạy thời gian dài trên nền đường nhựa, sân bêtông bỏng rát" - ông Tuấn đề nghị.

Nói thêm về việc này, ông Đỗ Xuân Dũng - phó giám đốc Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn Đắk Lắk - thừa nhận đàn voi nhà Đắk Lắk ngày càng suy giảm dù tỉnh đã có nhiều chính sách hỗ trợ. 

Từ năm 2012, Đắk Lắk đã ban hành nghị quyết tạo phúc lợi cho voi, hỗ trợ chủ voi, nài voi để tạo không gian cho voi sinh sản. Nghị quyết sửa đổi mới đây còn tăng thêm các mức hỗ trợ cho chủ voi, nài voi khi voi có thể sinh sản. Việc tổ chức AAF đề nghị không tổ chức các hoạt động ảnh hưởng đến voi là rất hợp lý.

"Tuy nhiên, trong quá trình thực tế, cần nghiên cứu đưa ra thêm giải pháp tăng phúc lợi cho voi nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa địa phương. Lễ hội đua voi vẫn là dịp thu hút khách du lịch về tỉnh, là bản sắc văn hóa Bản Đôn. 

Trước mắt, tỉnh thống nhất sẽ giảm các hoạt động gây ảnh hưởng đến sức khỏe, sinh sản của voi và tạo điều kiện để AAF, các doanh nghiệp, người dân hợp tác, đưa ra mô hình du lịch thân thiện với voi. Tỉnh cũng tiếp tục đôn đốc, tạo thêm những không gian rừng rộng lớn để chăn thả, giúp voi có không gian giao phối và sinh sản" - ông Dũng nói.

Voi Tây nguyên kêu cứu - Kỳ cuối: Ở lại với Bản Đôn

TTO - Từ đầu năm đến nay, du khách và người đến Bản Đôn thường tìm đường tới trạm cứu hộ voi nằm bên cánh rừng dầu sát con đường xuyên qua Vườn quốc gia (VQG) Yok Đôn.