Phóng to

Nghệ sĩ Văn Ngà (vai Tô Định - trái) và NSƯT Hùng Minh (vai Mã Tắc) trong vở "Tiếng trống Mê Linh" - Ảnh: Thy Trang

Chuyên đề này cũng là cách để nhìn lại những đóng góp quan trọng của những vai thứ, phụ, “catsê thường thấp hơn đào thương kép mùi mà còn hay bị khán giả ghét” của sân khấu cải lương.

Thứ, phụ, nhưng với những người đi trước ấy vẫn cực kỳ quan trọng, và họ cẩn thận chia vai độc ra thành nhiều loại để tìm hiểu nhập vai: độc lẳng, độc mùi, độc hùng, độc gian, độc nịnh, độc hèn nhát, độc câm, độc giả điếc để hại người... (NSƯT Minh Châu).

Hãy nghe lão nghệ sĩ Văn Ngà nổi tiếng với vai Tô Định (vở Tiếng trống Mê Linh) phân tích vai diễn: “Bên trong sự quan tâm, ôn hòa, giọng nói trầm ấm của Tô Định là những thủ đoạn nham hiểm. Một thứ độc có trí tuệ chứ không bộc lộ ra ngoài như Mã Tắc dưới quyền hắn, cho nên nếu chỉ dựa vào sự la hét dữ dằn thì không thể hiện đạt”.

Hay nghệ sĩ Minh Châu: “Đại úy Sắc là tên ác ôn chuyên “uống máu” Việt cộng thì cái nhìn phải tinh ranh, thủ đoạn. Cho nên từ giọng thoại, lời ca cũng phải phá tiếng, phá hơi đi để gieo thật đắt cho nhân vật”...

Ngày xưa các anh kép muốn học vai độc sợ nhất khi các thầy bắt tập giọng cười hơi: làm sao để người xem thấy mình cười nhưng thật ra đã bộc lộ sự hăm dọa qua cái hơi hắt ra ngoài. Phải có ngoại hình khỏe mạnh, giọng thoại phải rõ, và đừng nghĩ cứ la hét, nạt nộ, múa tay múa chân, đánh võ thật hay sẽ là “độc”.

Nghiêm ngặt thế vì họ hiểu rằng: “Trong một vở tuồng thì kép độc là vai đối đầu với kép mùi, là vai gieo gió, là động lực gây ra xung đột kịch. Vai trò của hai anh kép độc và kép mùi phải cân bằng thế và lực” (soạn giả Thu An), cho nên phụ mà quan trọng, nên đã theo nghiệp tổ thì chính phụ gì cũng phải dốc lòng, kỹ càng đến từng chi tiết diễn. Vì thế nhìn lại những vai không lớn này để thấy được kỹ thuật, nghệ thuật điêu luyện của lớp nghệ sĩ trước, đồng thời quan trọng là thấy đạo đức nghề nghiệp của họ thật đáng tôn vinh.

Có một thực tế là người ta chỉ hay quan tâm lăngxê kép mùi mà ít để ý kép độc. Ngay từ tác giả viết cũng hay tả cái ác là dã man, ghê tởm bề ngoài mà chưa lý giải vì sao nhân vật làm ác, số phận nhân vật vì thế mà cạn, mòn, diễn viên trẻ thì sợ chọn vai ác bị mất cảm tình, bị ghét, chỉ chuyên chú vào vai chính.

“Tôi khuyên các bạn trẻ hãy chú tâm đến sự đa dạng, vì ai đến với nghề cũng mong làm đào kép chính, nhưng nếu chưa từng kinh qua những vai tính cách thì lúc về chiều không còn đóng được chính biết bám víu vào kinh nghiệm nào để sống với nghiệp tổ?” - lão nghệ sĩ Văn Ngà có một lời khuyên chân thành. Lời khuyên thể hiện trách nhiệm và lòng yêu nghề bền bỉ.

Một chuyên đề về kép độc thật ra lại nhắc nhớ về những người đáng kính, những vai diễn phụ nhưng lớn về nghề nghiệp và nhất là những thái độ trân trọng với nghiệp sân khấu rất đáng ngưỡng mộ.

___________________

(*) Kịch bản và đạo diễn: Thanh Hiệp. Phát sóng vào 20g30 ngày 1-11 trên kênh HTV9