Cuộc đời tận hiến đầy cảm động của bác sĩ Đặng Văn Ngữ như một cuốn phim hiển hiện trước mắt bạn đọc nhờ lời kể ngắn gọn, súc tích của nhà báo Nguyễn Như Mai, tranh minh họa sinh động của họa sĩ Nguyễn Hoàng Tấn.

Từ cậu bé đứng cuối lớp Đặng Văn Ngữ

Sinh năm 1910 trong một gia đình khá giả ở kinh thành Huế, ít ai biết rằng thuở nhỏ, cậu bé Đặng Văn Ngữ từng là học sinh lẹt đẹt đứng cuối lớp, nhiều lần thi trượt, đến nỗi cha ông phẫn uất toan quyên sinh.

Lúc đó Ngữ mới bừng tỉnh, chuyên tâm học hành và tiến bộ rõ rệt từng ngày. Những thành tích Ngữ đạt được trở thành niềm tự hào của cha mẹ và cả gia tộc.

Sau đó Ngữ được gửi ra Hà Nội học Trường trung học Bảo hộ.

Năm 20 tuổi, Ngữ đã thi đỗ cả hai bằng tú tài bản xứ và tú tài Tây, được học bổng vào thẳng Trường đại học Y Dược Đông Dương.

Bước chân vào giảng đường đại học, Đặng Văn Ngữ say mê nghiên cứu, đắm mình trong các phòng thí nghiệm.

Năm 1937, Đặng Văn Ngữ tốt nghiệp bác sĩ y khoa, anh về Huế cưới vợ là ái nữ của cụ Tôn Thất Đàn.

Giữa lựa chọn ở lại Huế mở bệnh viện tư với việc ở lại trường làm phụ tá với mức trợ cấp ít ỏi, Đặng Văn Ngữ vẫn quyết định đưa vợ ra Hà Nội và trở thành giảng viên người Việt đầu tiên, kiêm trưởng phòng thí nghiệm ký sinh trùng của Đại học Y Dược.

Với 19 công trình khoa học được công bố, ông được xem là "nhà ký sinh trùng học hàng đầu châu Á".

Sau đó thầy giáo trẻ Đặng Văn Ngữ tiếp tục tu nghiệp tại Nhật Bản - đất nước có nhiều thành tựu về ký sinh trùng học thời bấy giờ. Ông hăm hở lao vào nghiên cứu các loại nấm, truy nguyên nguồn gốc bệnh lao, bệnh đường ruột…

Trong thời gian đó, quân đội Mỹ đã sử dụng penicillin để chữa bệnh cho quân nhân, nhưng việc điều chế được giữ bí mật tuyệt đối. Ông đã nghiên cứu, tìm được giống penicillin ở Nhật và được Nhật ứng dụng vào thực tế.

Người Việt nghiên cứu thành công và sản xuất thuốc penicillin

Cách mạng Tháng Tám thành công, Việt Nam giành được độc lập nhưng tình hình trong nước vẫn vô cùng rối ren. Nghe theo tiếng gọi của Tổ quốc, giáo sư Đặng Văn Ngữ quyết tâm trở về quê hương, mang theo vật bất ly thân là những ống nghiệm chứa mầm penicillin.

Kháng chiến chống Pháp, thuốc men, đặc biệt là kháng sinh chống nhiễm khuẩn vô cùng khan hiếm, chỉ bằng những vật dụng vô cùng thô sơ như ống tre, ống nứa, ông đã chế tạo được liều penicillin đầu tiên.

Từ đây, các chế phẩm penicillin đã được sản xuất và chuyển ra tiền tuyến, kịp thời cứu chữa các thương binh Việt Nam.

Sau năm 1954, giáo sư Đặng Văn Ngữ trở thành người sáng lập và là viện trưởng đầu tiên của Viện Sốt rét, Ký sinh trùng và Côn trùng Việt Nam.

Ông cùng đồng nghiệp nghiên cứu kết hợp nhiều biện pháp phòng chống bệnh sốt rét và cuối cùng đã khống chế được ở miền Bắc.

Nhưng tại chiến trường miền Nam, bệnh sốt rét vẫn hành hạ chiến sĩ ta không kém gì bom đạn Mỹ.

Giáo sư Đặng Văn Ngữ lãnh đạo một đoàn cán bộ của viện vượt Trường Sơn vào miền Tây Thừa Thiên, lập trạm nghiên cứu tìm vắc xin chống sốt rét ngay tại chỗ.

Công việc vừa bắt đầu thì một trận bom B52 rải thảm của Mỹ làm cả trạm hy sinh. Đó là ngày 1-4-1967, khi ấy giáo sư Đặng Văn Ngữ mới 57 tuổi.

Liệt sĩ Đặng Thùy Trâm thực sự đã hy sinh ngày nào?

Tài liệu gần đây hầu hết ghi liệt sĩ Đặng Thùy Trâm hy sinh ngày 22-6-1970 tại Quảng Ngãi. Gia đình trước đây làm giỗ chị ngày 20-6 âm lịch. Nhưng một báo cáo được tiết lộ gần đây lại cho biết chị hy sinh ngày 27-6-1970.