Con phượng hoàng máy 

Khách tham quan - Chu Hữu Tráng

Nghe nói cổ trấn này có lịch sử 1.300 năm. Những mái ngói âm dương đen xám, tường đá thâm trầm không để lộ tuổi thật dễ dàng. Từ trên cao nhìn xuống, mái ngói, đầu đao trùng điệp như mây. Những lớp ngói mỏng dính chồng lên nhau san sát mà không có gì gắn kết, làm tưởng nhớ tới những phim kiếm hiệp, cao thủ đá một phát cả ngàn viên ngói bay như lá.

Những chiếc đinh nối kết lịch sử ngàn năm

Gọi là sông nhưng thật ra dòng Đà Giang nhỏ và nông, chỉ như con suối Yến chùa Hương. Dưới lòng sông cũng đầy loại rong dài như cỏ, xanh lướt thướt như suối Yến. Nghe nói dòng sông này có đặc sản là những loài tôm tép, khi rang, rán có màu đỏ sẫm rất đẹp.

Khắp nơi trong thành cổ người ta bày bán bánh tép rán và tép khô. Mỗi hàng để một rổ tép nhỏ, trong veo, con nào con nấy óng ánh, bò lổm ngổm. Nếu quả là còn nhiều tép như vậy thì chứng tỏ dòng nước phải còn rất sạch, vì tôm tép không thể sống trong nước ô nhiễm. Sáng sáng thấy người cầm vợt đi dọc sông hớt tép. Thấy các nhà hàng đều mua về cá sông các loại, đa số còn tươi sống, chẳng biết có phải bắt từ Đà Giang không.

Xung quanh trấn, các ngọn núi xanh biếc tạo thành một cái nền thật thơ mộng. Không ai phá cây, cũng không ai cho phép làm resort hay biệt thự trên các núi. Trên đỉnh núi có tòa bảo tháp bát giác lấp loáng đỏ son trên nền cây xanh.

Đêm đến, tòa tháp được chiếu đèn rực rỡ. Người Trung Quốc tin rằng những ngọn núi, nhất là xung quanh các thành phố, thị tứ, đều là long mạch quan trọng. Làm nhà cửa thường dân trên đó không những có thể hỏng long mạch mà tính mạng cũng có thể nguy hiểm. Đường lên núi lát đá phiến lớn, lưng chừng núi thi thoảng lại có những đình viện nho nhỏ. Người dân, chủ yếu là các cụ già, hay tụ tập ở đây. Có cụ mang đàn nhị ra kéo nỉ non, có cụ lại cao hứng hát.

Phuong hoang 6

Trong cổ trấn mật độ xây dựng rất cao, cộng thêm địa hình núi dốc nên nhà cửa san sát như bày hàng. Do có độ dốc lớn nên mặc dù mật độ cao, giữa các nhà ở các lớp khác nhau vẫn có những khoảng hở rất đa dạng, tạo ra không gian thông thoáng. Tuy cùng một hình thức kiến trúc nhưng vị trí, góc nhìn, độ lớn, chi tiết kiến trúc, nội thất, trang trí, biển hiệu của mỗi nhà một khác.

Lại nhớ François Julien từng phân tích rằng đơn nguyên cơ bản của xã hội Trung Quốc Nho giáo là gia đình. Đơn nguyên này được tính theo chiều thời gian. Mỗi người chỉ là một mắt xích nhỏ trong chuỗi thời gian đó, đóng vai trò cầu nối giữa vô vàn thế hệ tổ tiên với vô vàn thế hệ con cháu sau này.

Mỗi ngôi nhà cũng có thể coi như cái vỏ không gian của đơn nguyên này, một mắt xích trong chuỗi lịch sử rất lâu đời của những gia đình sống trong đó, và là điểm tiếp nối với cả tương lai của dòng họ đó. Mỗi ngôi nhà như một cái đầu đinh nhô lên bề mặt, trong khi thân đinh rất dài ngập sâu trong lòng đất, trong lịch sử ngàn năm.

Cái tên Phượng Hoàng mô tả rất sát thực bản sắc trấn cổ này. Từ sơn thủy tới nhà cửa, đền đài, phố xá đều toát lên một vẻ lộng lẫy như chim phượng, nhất là ban đêm khi ánh đèn vàng bạc rực lên soi bóng xuống dòng nước. Mỗi tòa nhà như một chiếc lông rất chi tiết, cầu kỳ, ghép bởi vô số tơ, vảy nhỏ bé li ti.

Có thể nói việc tồn tại trăm họ cạnh nhau hàng ngàn năm, mà trăm hoa đua nở, để tạo ra được một tổng thể kỳ vĩ như vậy là một bức tranh hoàn hảo về hệ thống xã hội Nho giáo. Không phải ngẫu nhiên mà người ta coi Phượng Hoàng là một trong những cổ trấn đẹp nhất, đặc sắc nhất của Trung Quốc tiền hiện đại.

Đủ các loại hàng quán dọc hai bên sông -H.H.

Xác phượng

Tuy nhiên, con phượng hoàng thực tế đã chết. Cái ta nhìn thấy chỉ còn là xác phượng nhồi bông, nói đúng hơn là một con phượng hoàng máy không biết mệt mỏi, được dùng vào mục đích du lịch. Những dòng họ không còn sống trong những căn nhà dòng tộc truyền từ trăm năm nọ sang trăm năm kia. Bàn thờ tổ tiên không còn hương khói.

Con cháu đời sau cũng không còn sống trong những căn nhà này nữa. Tất cả đã thành cửa hàng, khách sạn, quán bar. Nghe đồn toàn bộ cổ trấn đã được bán cho một đại gia duy nhất. Ngày nay, cả cổ trấn có thể coi là một khách sạn khổng lồ.

Thực tế, những ngôi nhà cổ vài trăm năm gần như không còn. Đa số nhà có niên đại dưới 100 năm dù hình thức, kiểu dáng vẫn nhất loạt theo phong cách cổ truyền. Gỗ vẫn là gỗ thật, vẫn là cửa gỗ xếp từng phiến, mái ngói âm dương cũng thật, không phải bêtông dán ngói.

Một khu nhà tập thể-Chu Hữu Tráng

Nhưng gần như không có một đồ nội thất nào cổ quá 20-30 năm, trừ một vài đồ lẻ tẻ được trưng bày trong mấy từ đường dòng họ lớn nhất cổ trấn mà nay đã thành điểm du lịch. Trong những cửa hàng người ta chỉ bán những thứ lăng nhăng thừa mứa của một ngành công nghiệp rẻ tiền cho những khách du lịch cũng no xôi chán chè, chẳng biết mình cần cái gì nữa.

Không có đồ gì thật, đồ gì đẹp trong số cơ man lòe loẹt sản phẩm được bày bán ở đây, cho thấy những chủ nhân tài hoa thật sự của tòa cổ trấn này, những người đã tạo nên cái không gian lộng lẫy tới từng chi tiết này, về cơ bản đã không còn nữa.

Trong cơ man là hàng lưu niệm, không thấy bóng dáng những món thủ công mỹ nghệ truyền thống Trung Quốc lừng danh về độ tinh vi như ấm tử sa, lụa là gấm vóc, bùa tua bùa túi, hay chạm khắc tinh vi, nặn đất, vẽ tranh, tò he, con giống bằng giấy, bằng lá, bằng đường...

Đặc sản của cả cổ trấn là kẹo kéo và kẹo lạc đập. Vài ba nhà lại có một nhà làm kẹo. Kẹo kéo lúc mới nấu có màu hổ phách, mềm dẻo, càng kéo thì càng trắng, cứng lại và giòn. Kéo được càng nhiều lần, càng mỏng thì kẹo càng có nhiều bọt khí nên càng xốp, giòn và thanh, ít ngọt.

Xóm nhỏ trong khu Phượng Hoàng-H.H.

Thi thoảng lại gặp một người gánh một gánh nặng mật ong kết tinh dởm, vàng chóe, thơm sặc sụa. Số là trên những vùng núi đá có những bầy ong khoái làm tổ trong hang, mật nhiều chảy xuống các hốc đá, kết lại thành tảng như đường phèn. Loại mật ong này là cao cấp nhất trong các loại mật ong. Nhưng bây giờ người ta trộn đường với ít mật ong, phấn hoa, hương liệu rồi cho kết tinh thành tảng như đường phèn, mỗi tảng to như cái bánh xe.

Xung quanh tảng đường dán rêu xanh như thật. Tảng đường này được bổ thành từng miếng để bán, miếng nào cũng được dán một mảnh tổ ong nhưng lại là tổ ong vò vẽ.

Dịch vụ cho thuê phục trang chụp ảnh-Chu Hữu Tráng

Hàng quán nào cũng bày những tổ ong vò vẽ to như cái đĩa, chồng chất trước cửa. Trong tổ, nhộng ong trắng vẫn còn ngo ngoe. Nhộng ong rang là đặc sản vùng này, quán nào cũng có. Họ rang với măng chua và ớt như ở vùng miền núi của ta nhưng kỹ thuật cao thủ hơn, con ong vừa giòn, vừa mềm mọng. Hàng quán càng nhỏ, không tên tuổi, càng có cơ hội gọi được một đĩa toàn ong. Hàng nổi tiếng, lắm khách du lịch thì độn vào 2/3 là lạc rang.

Bắt mắt đặc biệt là những cục đất tròn tròn to như mũ cối, nướng đen thui trên giàn lửa trông như những cái tổ kiến vống trên cây. Hàng quán nào cũng có dăm bảy cục bày trước cửa. Đập ra bên trong lớp đất là nhiều lớp giấy bản dày, cuối cùng đến một con gà bọc trong lá sen, thơm nức.

Cách chế biến thật là hay nhưng cũng là gà công nghiệp. Quán nào cũng bày trước cửa mấy con gà đen bản xứ, lông bóng như quạ, mào đỏ như son, nhưng mấy ngày đi chơi thấy con nào con nấy đều còn nguyên, trong khi mỗi quán bán cả mấy chục con gà nướng mỗi ngày.

Cửa hàng ớt -Chu Hữu Tráng

Từ sáng tới tối khuya, cỗ máy du lịch vận hành trôi chảy. Khách đông nghìn nghịt, nối đuôi nhau đi vòng các phố, lượn vào những điểm du lịch, ghé qua các cửa hàng mua kẹo, ăn gà nướng, chụp ảnh, tươi cười. Tất cả như một dòng phù du chảy trên mặt nước hối hả, chẳng có điểm dừng, chẳng mấy chiều sâu. Chúng tôi theo dòng lượn hết vòng này tới vòng khác quanh khu cổ trấn, khi sáng khi tối, khi nắng khi mưa. Ban đầu còn chú ý nhìn ngắm từng li từng tí, về sau cứ thế mà vòng, mụ mị đê mê như cõi mộng du. Mấy ngày sau tự cảm thấy mình như tròn hơn, ít góc cạnh hơn, như những viên sỏi cuội đang được bào mòn dần trong dòng suối.■