Trẻ em nghèo tại vùng bãi bồi xã Lạc Hòa (Vĩnh Châu) hằng ngày phải ra biển mò cua bắt ốc kiếm tiền mua gạo thay vì được cắp sách đến trường - Ảnh: Tiến Trình

Thế nhưng, phía sau những con số báo cáo tròn trịa của địa phương, phóng viên Tuổi Trẻ đã ghi nhận một thực tế hoàn toàn trái ngược.

Ông Lê Văn Vui, trưởng Phòng giáo dục thị xã Vĩnh Châu, cho biết trong năm nay thị xã đã huy động học sinh đến lớp đạt và vượt chỉ tiêu trên giao. Trừ một số em theo gia đình đi làm ăn xa, còn lại thì “hầu hết học sinh đều đã đến lớp”.

Cũng theo ông Vui, năm rồi thị xã Vĩnh Châu đã tổ chức xóa mù chữ cho 173 người, phổ cập tiểu học cho 525 người. Tất cả đều vượt chỉ tiêu được giao.

Ông Vui khẳng định địa phương không có trẻ đang độ tuổi đi học bị mù chữ: “Vì hằng năm chúng tôi đều huy động trên 99% trẻ em đủ độ tuổi tới trường. Chỉ có những trường hợp đặc biệt, vì điều kiện sức khỏe mới không thể đến trường!”.

Vị trưởng phòng giáo dục này còn khẳng định nhiều lần với phóng viên Tuổi Trẻ là: “Thị xã Vĩnh Châu không có trẻ em vì hoàn cảnh gia đình nghèo mà không thể đi học, bị mù chữ”.

Báo cáo một đường, thực tế một nẻo

Sau buổi làm việc với ông Vui, chúng tôi đã đến một số xã tại thị xã Vĩnh Châu để ghi nhận tình hình thực tế việc vận động trẻ em đến trường. Thế nhưng, tại những nơi này, chúng tôi lại phát hiện một thực tế khác, ngược lại với những gì mà người quản lý giáo dục địa phương khẳng định, càng không giống với báo cáo mà địa phương cung cấp.

Ngay đứa trẻ đầu tiên chúng tôi tiếp xúc tại ấp Đại Bái A (xã Lạc Hòa), hỏi đến việc học của em thì đã gặp ngay cái lắc đầu: “Con phải đi biển, không đi học được!”.

Đứa bé 10 tuổi dẫn chúng tôi đến một xóm nhà ở gần khu vực bãi bồi thuộc ấp Đại Bái A, nơi em nói cũng có nhiều trẻ độ tuổi như em hằng ngày phải ra biển mò cua bắt ốc, thay cho cắp sách đến trường.

Gặp nhóm trẻ em từ 10 - 13 tuổi người còn ướt sũng vì mới từ biển vào, chúng tôi lấy quyển sách ra, bảo các em đọc thì em nào cũng lắc đầu nhăn nhó: “Con không biết chữ!”. “Nhà con nghèo nên con không đi học. Con phải đi bắt ốc kiếm tiền mua gạo” - một bé gái 13 tuổi ngại ngần nói với chúng tôi.

Cách đó không xa, cũng tại ấp Đại Bái A, khi chúng tôi ghé vào một ngôi nhà thì nơi này có nhiều trẻ em đang túm tụm bên mớ ốc len còn đầy bùn đất. Trong số bảy em tuổi từ 7 - 14, khi được hỏi thì đến năm em không hề đến trường; một em học hết lớp 3 thì bỏ học; em còn lại buổi sáng đi ra bãi bồi bắt ốc, buổi chiều về học tại lớp học cạnh một ngôi chùa gần đó.

Chúng tôi phỏng vấn những em này về nguyên nhân bỏ học để lập bảng khảo sát, phần lớn các em đều trả lời không đến trường vì nhà nghèo, phải ở nhà để phụ giúp cha mẹ kiếm tiền.

Hai chị em Ly (9 tuổi), Trúc (7 tuổi) hằng ngày phải ra bãi bồi mò cua bắt ốc mang tiền về cho mẹ nuôi ba đứa em nhỏ - Ảnh: T.Trình

Gia đình thất học

Thấy có người hỏi đến chuyện học, nhiều người dân ở Đại Bái A chỉ chúng tôi đến gặp một phụ nữ gầy còm đang bồng đứa con nhỏ xíu trên tay, đứng cạnh bờ kênh. Chị này đang đợi mấy đứa con đi bắt ốc ngoài bãi về, bán đem tiền về mua gạo. Chị tên Loan (30 tuổi), vợ anh Linh (25 tuổi), đã có với nhau năm đứa con.

Chị Loan nói cả hai vợ chồng chị đều không biết chữ. Nhà nghèo túng, anh Linh phải đi miền Đông xin làm công nhân, để chị Loan ở nhà với năm đứa con nheo nhóc.

Trong năm đứa con, có hai chị em lớn là Lý Thị Ly và Lý Thị Trúc hằng ngày phải ra bãi bồi bắt ốc len từ sáng sớm. Mỗi bữa bắt ốc len các em kiếm được hơn 20.000 đồng mang về giúp mẹ nuôi ba đứa em, đứa 5 tuổi, đứa 4 tuổi và đứa 5 tháng tuổi.

Nghe về ước mơ tuổi thơ của hai chị em Ly và Trúc thật buồn: thay vì mơ được cắp sách đến trường, các em chỉ ước mỗi ngày ra bãi bồi bắt được nhiều ốc để mang tiền về cho mẹ nuôi em.

Chị Loan nói nhà có đồng nào xài hết đồng đó, nên dù muốn cho mấy đứa con đi học, vợ chồng chị cũng không còn cách nào khác hơn. Năm đứa con của chị còn chưa đứa nào có giấy khai sinh, cả nhà đều không có hộ khẩu.

Mặc dù chúng tôi tiến hành khảo sát một cách ngẫu nhiên, nhưng khi thấy có người hỏi đến chuyện học hành, nhiều người dân chỉ đến nhà chị Sơn Thị Hồng Hoa (38 tuổi, ấp Đại Bái), chồng là Sơn Đãnh (41 tuổi).

Chị Hoa nói vợ chồng chị không biết chữ. Anh chị có bảy người con, con gái đầu là S.T.D. (18 tuổi) có học đến lớp 5 nhưng giờ vẫn không biết chữ. Sáu đứa con còn lại của anh chị hằng ngày ra biển mò cua bắt ốc kiếm sống. Hiện tại cả bảy đứa con không đứa nào được đến trường.

“Còn nhiều lắm chú, sợ không đủ giấy để ghi” - một người dân tại ấp Đại Bái bảo chúng tôi như vậy, và giải thích thêm: vì dân ở đây nghèo, con lại đông, đẻ ra thì cho chúng lội bùn kiếm tiền còn dễ hơn là tới trường học chữ!

Chúng tôi kể câu chuyện về hàng loạt những đứa trẻ ở địa phương đang độ tuổi đi học nhưng không được cắp sách đến trường, bà Kim Thị Thêm, trưởng ban nhân dân ấp Đại Bái, cho hay: “Nhiều lắm! Nhưng tôi chưa từng đi điều tra”.

Bà Thêm nói năm ngoái có nghe trên báo về chuyện đi điều tra tình trạng bỏ học, nhưng bà chưa từng được đi. Bà Thêm cho biết một số hộ dân, như hộ chị Hồng Hoa mà chúng tôi vừa kể trên, các con không được đến trường vì... vợ chồng thiếu giấy đăng ký kết hôn, không làm khai sinh cho các con. “Tôi bảo họ cứ đi làm, không phải trả tiền gì hết, nhưng họ không đi, nên con cái đâu có khai sinh” - bà Thêm lắc đầu.

Sự thật đáng buồn là vậy. Thế nhưng khi trao đổi với phóng viên Tuổi Trẻ, ông Trần Minh Cương, chủ tịch UBND xã Lạc Hòa, lại khăng khăng cho rằng việc vận động trẻ đến trường “xã đã vượt chỉ tiêu trên giao”!

Ông Cương khẳng định: “Xã đã phân công cán bộ xã cùng với ấp đi khảo sát từng hộ. Chúng tôi không dựa trên tàng thư nên bảo đảm chính xác”.

Sau khi ông Cương trình bày những thành tích giáo dục của xã đạt được, chúng tôi phản ánh lại với vị chủ tịch UBND xã về thực tế hàng loạt trẻ trong độ tuổi đến trường không được đi học, về những gia đình mù chữ trong xã mà chúng tôi tiếp xúc. Chỉ khi nghe vậy ông Cương mới thừa nhận: “Thực tế bên ngoài con số (bỏ học, mù chữ) lớn hơn. Nếu các anh chị đã đi khảo sát rồi thì con số này có thể lên đến 10%!”.

Rõ ràng, để “làm đẹp” các bảng báo cáo thành tích giáo dục địa phương, con số trẻ em vì nhiều hoàn cảnh khác nhau không được đến trường, mù chữ... đều không được những người quản lý giáo dục, chính quyền địa phương đưa ra.

Với thực tế ghi nhận được, một lần nữa chúng tôi liên lạc lại với trưởng Phòng giáo dục thị xã Vĩnh Châu. Thế nhưng, khi nghe chúng tôi đặt vấn đề thì ông Vui lảng tránh tiếp xúc. Do đó, sự khác biệt giữa những con số trong báo cáo tình hình trẻ em đến trường và thực tế diễn ra tại địa phương vì thế vẫn còn là câu hỏi chưa có lời đáp từ những người quản lý giáo dục tại thị xã này.

Ở ấp Đại Bái A (xã Lạc Hòa, thị xã Vĩnh Châu, Sóc Trăng) có nhiều em không thể đến trường vì hoàn cảnh khó khăn, trong khi báo cáo của địa phương rất đẹp - Ảnh: Tiến Trình