Chuyển đổi số: Hiểu sao cho đúng?

Gần đây, cộng đồng hỏi nhau về một vài “hiện tượng” lạ: một số chùa cho phép cúng dường bằng cách chuyển tiền qua một ví thanh toán điện tử, phật tử có thể tham gia lễ cầu an trực tuyến… 

Thoạt trông, đấy đều là những việc chưa từng xảy ra, và lạ hơn nữa là bởi chúng xảy ra trong lĩnh vực thực hành tâm linh, là lĩnh vực tưởng rằng cái gì cũng phải theo truyền thống.

Ảnh: Harvard Business Review

Nhưng những chuyện như thế có thật là mới, là chưa có tiền lệ? Không hẳn. Từ lâu, một cách hết sức thân thiện, người ta đã quen với việc “bắn” tiền mừng cưới, mừng sinh nhật vào tài khoản của bạn bè, thay vì đem quà đến tận nơi. 

Cũng từ lâu, người bệnh đã chụp ảnh kết quả xét nghiệm hay toa thuốc để gửi cho bác sĩ và nhận lại tin nhắn tư vấn chữa trị. Từ khi dịch COVID-19 bùng phát, các giáo dân cũng đã quen dần với việc đứng trước màn hình để dự Thánh lễ, thay cho việc đến nhà thờ. 

Tất cả các “hiện tượng” ấy đều nằm trong một trào lưu đang nóng lên từng ngày, mà mỗi người lại đang cảm nhận nó một cách khác nhau, đó là chuyển đổi số (digital transformation).

Từ hiện tượng

Cùng với các ứng dụng di động đang tràn ngập, hiện diện trong mọi ngóc ngách của các thị trường và mọi khía cạnh của đời sống, chúng ta đang hằng ngày thay đổi hành vi của mình. 

Thay vì gặp để chúc Tết nhau, chúng ta đăng một dòng trạng thái trên Facebook hay Zalo; thay vì đi ra cửa hàng mua hoa, chúng ta tìm xem cửa hàng nào có ứng dụng di động hay website cho phép đặt mua và giao hàng tận nơi. 

Bất cứ khi nào thấy trong nhà thiếu một thứ gì đó, việc đầu tiên mà chúng ta làm là mở Google ra và tìm kiếm xem có thể mua ở đâu và mua như thế nào là tốt nhất.

Ở một mức độ khác, nhận được một lời chào tự động phát ra với tên họ chính xác là của mình, ngay khi vừa bước vào một cửa hàng nào đó, là chuyện đã bắt đầu xảy ra.

Trước đây, cửa hàng chưa biết chúng ta là ai cho đến khi nhân viên tại quầy hỏi xin số điện thoại; bây giờ, hệ thống với camera nhận diện khuôn mặt có thể nhận ra một người với độ chính xác khá cao.

Chưa kể, hằng ngày chúng ta vẫn kháo nhau rằng Facebook hình như nghe được chúng ta nói chuyện. Chỉ vừa hỏi thăm, trao đổi với đồng nghiệp ngồi bên cạnh về một loại hàng hóa nào đó thì một lúc sau quảng cáo loại hàng đó đã đầy cả màn hình!

Còn gì nữa? Một hôm chúng ta nhận quyết định xử phạt gửi đến tận nhà vì hôm trước đậu xe sai giờ trên phố hay chạy quá tốc độ trên đường, hoàn toàn không có bóng dáng anh cảnh sát giao thông nào vào lúc sự việc xảy ra. 

Rồi khi đến cơ quan công quyền để hỏi về tình trạng của một hồ sơ hành chính thì thay vì trả lời bằng thông tin, cô nhân viên tiếp đón chỉ nhỏ nhẹ hướng dẫn: “Anh quét mã QR này để kiểm tra thông tin nhé!”.

Đến bản chất

Có thể nói xã hội mà chúng ta đang sống đã và đang được số hóa mãnh liệt. Sự tiến bộ của công nghệ đã làm cho việc đó trở nên khả thi một cách rất tự nhiên mà thậm chí không cần thuật ngữ chuyển đổi số tràn ra các mặt báo. 

Dù muốn hay không, mỗi chúng ta đã và đang chuyển đổi số từng ngày từng giờ.

Ảnh: simplilearn.com

Từ nhiều thập kỷ trước, tốc độ truyền dữ liệu và kết nối Internet đã từng bước trang bị cho xã hội một năng lực tạm gọi là năng lực số, mà những bước đầu tiên chính là số hóa các thông tin vốn được lưu trữ trên giấy để chúng có thể được lưu trữ và truy cập dễ dàng trên máy tính. 

Sau khi thông tin dưới dạng số đã trở nên phổ biến và nghiễm nhiên, có thể lưu chuyển cực kỳ nhanh chóng, thì công nghệ lại tiếp tục thúc đẩy chúng ta số hóa các tương tác và giao dịch, như trong những hiện tượng ví dụ kể trên, giữa vô vàng những hiện tượng tương tự khác.

Năng lực số liên tục phát triển theo đà phát triển của công nghệ và được phát huy ở mọi lĩnh vực của đời sống, vừa là động lực thúc đẩy xã hội theo hướng số hóa tất cả mọi thứ, vừa là công cụ để hiện thực điều đó.

Nếu chỉ dừng lại ở việc chuyển thông tin sang lưu trữ dưới dạng số thì chuyện cũng không có gì đáng nói. Mọi thứ chỉ trở nên thú vị khi các quy trình thực hiện công việc và sự tương tác hằng ngày của con người đều được thực hiện trong môi trường số, giúp mọi việc trở nên nhanh gọn, thoải mái và thông minh hơn.

Chẳng hạn hiện nay, một người nào đó khi cần đến bệnh viện sẽ không phải đem theo đủ các loại giấy tờ, từ chứng minh nhân dân, hồ sơ khám chữa bệnh cũ, toa thuốc cũ cho đến thẻ bảo hiểm y tế, mà chỉ cần cầm trên tay một chiếc thẻ, hoặc chiếc điện thoại có cài sẵn một ứng dụng phù hợp.

 Tại cơ sở y tế, qua chiếc thẻ hay ứng dụng di động, sau khi người đi khám bệnh xác nhận danh tính với hệ thống của cơ sở y tế, mọi thứ lập tức trở nên sẵn sàng và tự động: toàn bộ hồ sơ sức khỏe của người đó đã sẵn sàng cho nhân viên y tế tham khảo, chính sách bảo hiểm được kích hoạt, và quan trọng là toàn bộ quá trình khám chữa bệnh được quản lý chặt chẽ, còn bản thân người khám được hỗ trợ nhanh chóng, từng bước theo một kịch bản đã được thiết kế sẵn. 

Mọi thông tin sức khỏe phát sinh, cho dù là kết quả xét nghiệm hay chẩn đoán hình ảnh, đều ngay lập tức xuất hiện trước màn hình của bác sĩ điều trị. Trải nghiệm của người bệnh và nhân viên y tế nhờ thế mà nhẹ nhàng hơn, bớt đi những chờ đợi, chen lấn, tránh đi các va chạm không đáng có; tất cả sự cố gắng chỉ để tập trung vào chất lượng chuyên môn.

Chuyện tương tự có thể và thực sự đã diễn ra ở các nhà hàng rồi, nơi khách hàng được hướng dẫn đến chỗ ngồi, gợi ý chọn món ăn, nhận các ưu đãi và thanh toán hoàn toàn tự động trên một ứng dụng di động, hoặc ở cơ quan công quyền, nơi công dân thực hiện các thủ tục cần thiết mà thậm chí không cần phải tương tác với nhân viên nhà nước, điều giúp giảm bớt chi phí, tiết kiệm thời gian, và cả ngăn chặn tiêu cực.

Sâu xa hơn, các hệ thống quản lý dịch vụ, với kho dữ liệu khổng lồ của nó và khả năng tự học - phân tích mà công nghệ đang hoàn thiện hằng ngày, sẽ ngày càng trở nên thông minh hơn, không chỉ phục vụ người sử dụng khi có yêu cầu cụ thể, mà còn dự báo và đưa ra các đề xuất trước, giúp người dùng lựa chọn nhanh chóng hơn và hiệu quả hơn.

Như một lẽ thường, một cơ sở y tế, một nhà hàng hay một cơ quan công quyền nếu có thực hiện một sự thay đổi hay cải tiến nào đó thì cũng chỉ để phục vụ tốt hơn những ai sử dụng dịch vụ của họ. 

Thiếu đối tượng phục vụ, các thay đổi và cải tiến không có ý nghĩa gì; nói cách khác, chuyển đổi nào cũng phải gắn liền với mục tiêu thỏa mãn nhu cầu và mong đợi của một nhóm đối tượng sử dụng dịch vụ cụ thể, và chuyển đổi số cũng vậy.

Và ứng xử

Hẳn là khi đứng trước rất nhiều thông tin mới lạ, ngụ ý rằng các thay đổi lớn đang đến gần, người ta không khỏi băn khoăn, không biết bản thân mình cần tiếp nhận mọi thứ như thế nào, chuẩn bị và ứng xử ra sao cho phù hợp.

Trong môi trường số hóa cao độ, con người sẽ được phục vụ tốt hơn, nhưng không phải là vô điều kiện. Nói khác đi, chuyển đổi số đòi hỏi người sử dụng và áp dụng nó phải có một thái độ khác và các kiểu hành vi khác.

Ảnh: power-and-beyond.com

Môi trường số, dịch vụ số hay tương tác số đòi hỏi sự tham gia tích cực của người dùng vào các quá trình. Muốn gửi một kiện hàng đi, ta phải thao tác trên ứng dụng, khai báo sẵn các thông tin liên quan, chọn các điều khoản cần thiết, sau đó đặt lệnh giao hàng, tất cả đều không có ai trợ giúp.

 Kỹ năng sử dụng thiết bị, đọc hiểu thông tin, lựa chọn để ra quyết định, và thao tác trên các ứng dụng từng không cần thiết lắm ở người sử dụng dịch vụ truyền thống giờ đây lại là một yêu cầu ngầm định. 

Trong môi trường số, sự tham gia của người dùng vào quá trình cung cấp dịch vụ là rất đáng kể, do đó cũng đóng góp rất lớn vào chất lượng của dịch vụ mà họ nhận.

Môi trường số cũng đặt người cung cấp và sử dụng trước các vấn đề bảo vệ thông tin cá nhân và quyền riêng tư. Để tham gia và nhận được dịch vụ với chất lượng tốt, người sử dụng sẽ phải đồng ý cung cấp và chia sẻ thông tin cá nhân của mình. 

Nhận thức và thực hành tốt đối với việc bảo vệ thông tin cá nhân là một yêu cầu bắt buộc cho tất cả các bên liên quan, mà trước tiên là người dùng, bởi đấy là quyền cơ bản của họ.

Công nghệ, dù là tác nhân hay công cụ trong một biến chuyển như thế, vẫn bắt đầu từ con người và phải quay lại phục vụ con người. Việc cần làm là nhận thức rõ, chuẩn bị tốt và chọn cách ứng xử phù hợp với các biến chuyển đó.■