Tổng thống Mỹ Barack Obama vẫy tay chào khi bước ra khỏi chuyên cơ tại sân bay Nội Bài, Hà Nội - Ảnh: Việt Dũng

Nhìn từ chiều kích thời gian, dù có thể tranh cãi về hàm lượng và mức độ, nhưng không thể phủ nhận chủ nghĩa đa phương trên biển của thời Tổng thống Obama liên quan đến tranh chấp Biển Đông đã định hình.

Một mặt là những nỗ lực tái dựng một sức mạnh vượt trội thông qua các hành động hợp tác, thiết kế cơ chế “răn đe” cho các quốc gia muốn thách thức vị trí lãnh đạo của Hoa Kỳ.

Mặt khác, nó cổ súy các luật chơi khác nhau phát triển, nhưng luôn đồng thuận ở điểm quan trọng phản đối “luật rừng” do tự một quốc gia nào đó khởi xướng cùng xu hướng giải quyết các vấn đề tranh chấp bằng vũ lực.

Cách tiếp cận này trong thời gian vừa qua - tuy còn giới hạn ở nhiều góc nhìn - nhưng đang góp phần vào hai mục tiêu quan trọng ở khu vực Đông Nam Á.

Một là tăng cường khả năng tự vệ cho các nước Đông Nam Á trước sức mạnh trên biển đang ngày càng bành trướng của Trung Quốc.

Hai là qua các cuộc phô diễn lực lượng về quân sự, kinh tế và ngoại giao, Mỹ đang tạo ra một sức ép dồn dập với các hành vi phi lý và quân sự hóa Biển Đông của Trung Quốc.

Xét trên phương diện hợp tác quốc phòng, Mỹ sẽ tăng cường hỗ trợ các nước trong khu vực thông qua một hình thức khác, đó là hỗ trợ tuần tra và hợp tác an ninh hàng hải, trao đổi thông tin, chia sẻ tình báo, hình ảnh và các phương tiện lưỡng dụng khác. Trong đó Sáng kiến an ninh biển Đông Nam Á (MSI) là một thử nghiệm quan trọng.

Điều khiến MSI nổi bật hơn so với các chương trình khác và cũng khiến MSI phù hợp trong bối cảnh phát triển sắp tới là trọng tâm của nó. MSI nhấn mạnh vào các yếu tố “mềm” như cải thiện năng lực giám sát, chia sẻ thông tin hay huấn luyện. Thông qua đó là cơ hội mở ra cho hai bên tìm hiểu kỹ hơn về các hợp tác chiến lược của mỗi bên.

MSI được Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter công bố lần đầu tiên vào tháng 6 năm ngoái tại Đối thoại Shangri-La.

Trong vòng 5 năm, MSI dành một nguồn tiền vào khoảng 425 triệu USD giúp các nước đồng minh và đối tác của Mỹ tại Đông Nam Á (gồm Philippines, Malaysia, Indonesia, Thái Lan, Việt Nam) tăng cường năng lực nhằm đối phó tốt hơn với các thách thức an ninh biển đang nổi lên. 85% phân bổ ngân sách trong năm 2016 của MSI (vào khoảng 50 triệu USD) sẽ được dành cho Philippines.

MSI, do Bộ Quốc phòng Mỹ tài trợ, chỉ là một trong nhiều nỗ lực nhằm gia tăng năng lực biển cho các nước khu vực.

Các thách thức an ninh biển được đề cập không chỉ là sự trỗi dậy gây mất cân bằng của Trung Quốc, mà còn là các vấn đề đáng quan tâm khác như chống cướp biển, bảo vệ môi trường và tài nguyên biển hay phòng chống thiên tai.

Là “tư lệnh” của chiến lược này, Tổng thống Obama hiểu rõ Mỹ luôn cân nhắc sự cần thiết trong các hành động đơn phương lẫn những phản ứng thông qua con đường quân sự. Không phải là phương án tốt nhất, nhưng phương án tối ưu lúc này là tìm kiếm một cơ chế thúc đẩy các hình thức hợp tác khác nhau, cả về chiều rộng và chiều sâu.