Sản vật của làng

Mùa này, nhìn từ trên cao những cánh đồng xanh ngắt nép mình bên sông Trường Giang, nông dân đang tất bật trồng trọt. Chúng tôi gặp những bậc cao niên của làng đang ngồi trò chuyện. "Thực chất là tên gọi Trà Đóa, nhưng lâu dần người dân địa phương đọc biến tấu thành Trà Đỏa" - ông Đỗ Đức Thuận, trưởng thôn Trà Đóa 1 (xã Bình Đào) lý giải tên khoai lang làng Trà Đóa, rồi vào nhà lấy cuốn lịch sử làng xã, lật giở từng trang xưa cũ.

Đó là thuở khoai lang một thời giải quyết lương thực chống đói cho người dân rất cơ bản, nhiều gia đình ở đây đã sống nhờ cây khoai. "Tối ăn khoai đi ngủ, sáng ăn khoai củ đi làm" hoặc "không khoai lang thì mang lấy nợ" trở thành những câu ca ở xứ này.

Khoai Bình Đào nổi tiếng cả nước, đặc biệt là khoai lang làng Trà Đóa (đọc theo cách người dân là Trà Đỏa) với các giống bông giang, vồ hương và nhất là khoai vồ điệp. Theo các bô lão, khoai vồ điệp từ lúc trồng đến khi thu hoạch là 4-5 tháng, củ khoai nặng 2-3kg, ruột khoai màu vàng và có mùi thơm đặc biệt.

Với đặc điểm riêng biệt của đất và phương pháp canh tác công phu nên khoai Trà Đỏa nổi tiếng với chất lượng thơm ngon. Từ đó mà có câu rằng: "Quảng Nam có lụa Phú Bông/Có khoai Trà Đỏa có sông Thu Bồn".

Về thương hiệu vùng đất này, trong cuốn Chuyện xưa xứ Quảng được nhà nghiên cứu văn hóa dân gian đất Quảng - Phạm Hữu Đăng Đạt viết rằng khoai lang thì ở Quảng Nam không đâu không có. Nhưng về chất lượng, khoai Trà Đỏa thuộc loại hảo hạng, không loại khoai địa phương nào sánh bằng. Người dân Trà Đỏa trồng nhiều giống khoai lang nhưng trong đó ngon nhất, nổi tiếng nhất và là giống khoai chủ lực tạo thương hiệu đặc biệt cho khoai lang Trà Đỏa là khoai điệp. Đây là giống khoai quý.

Khoai điệp gắn liền chuyện kể rằng thời xưa do nguồn phân tro ít nên người dân Trà Đỏa vào tận Duy Xuyên mua phân chuồng, chất từng đống ở bờ sông. Rồi từ đó xuất hiện một loại dây khoai lạ. Thấy vậy, có người đem về trồng thử. Không ngờ củ khoai to gần bằng quả dừa, mùi vị lại vô cùng thơm ngon, hơn hẳn nhiều loại khoai khác.

Giải thích về sự thơm ngon của khoai "made in Trà Đỏa", có ý kiến cho rằng ngoài nguồn nước ngọt sông Trường Giang, là do khoai được trồng ở vùng đất mỡ gà, không "đất thịt", không cát. Thứ nữa nhờ kinh nghiệm trải hàng trăm năm trồng khoai của dân địa phương, việc chọn giống cũng như kỹ thuật canh tác của người xưa cũng góp phần tạo nên sự đặc biệt của khoai lang Trà Đỏa...

Ở làng Trà Đóa cũng có hợp tác xã chuyên sản xuất, cung cấp sản phẩm khoai Trà Đỏa như cách giữ gìn thương hiệu không để mai một.

Đồng Lành ngát hương

Đồng Lành, cánh đồng nằm bên con sông Trường Giang thơ mộng thuộc làng Trà Đóa, nơi đây ngoài trồng khoai thì dân làng có thêm một nghề nữa là trồng các loại hoa lá cho dịp Tết Đoan ngọ mùng 5 nổi tiếng đất Quảng.

Ông Nguyễn Tấn Trí (68 tuổi, thôn Trà Đóa 1) kể rằng nghề trồng lá mùng 5 ở làng bắt đầu từ năm 1968, khi đó người dân chỉ trồng trên cát. Nhưng từ cách đây mười năm, khi làm lúa, trồng khoai thu nhập không cao, dân làng chuyển sang trồng các loại cây mùng 5 thay vì trồng lúa, giờ nhà ông đã dành ba sào lúa để trồng loại cây này.

Vụ hoa lá mùng 5 bắt đầu từ tháng giêng, người dân gieo giống và trồng trên các luống đất đã vun thành từng giồng, luống. Họ chủ yếu trồng cây hoắc hương, hoa khóm là hai loại đặc trưng của lá mùng 5 bởi mùi rất thơm. Ông Trí khoe: "Chỉ cần cầm trên tay thôi đã ngát hương rồi. Cánh đồng ni vào mùa thu hoạch đi đến đầu làng đã thơm nức mũi".

Khi trồng cây lớn lên độ tới tháng tư là có thể thu hoạch, bán dần đến mùng 5 tháng năm, dịp Tết Đoan ngọ. "Không biết sao ở vùng đất này lại trồng lá mùng 5 phát triển tốt, chắc có lẽ do đất, khí hậu, cũng có thể một phần được tưới mát bằng nước sông Trường Giang. Nguồn giống các loại cây mùng 5 này được dân làng trồng và giữ lại bao đời nay. Cây hoắc hương trồng bằng nhánh, hoa khóm gieo hạt", ông Trí kể.

Theo ông Nguyễn Duy Tân, gia đình trồng mười sào với các loại cây chủ lực như hoắc hương, hoa khóm, tía tô. Ông kể nghề này ở làng đã có cách đây hàng chục năm, từ thời ông bà truyền lại. Nghề vất vả không kém trồng lúa, từ khâu trồng, làm cỏ, chăm sóc, tưới nước cũng lắm công phu. Giá bán các loại cây này đối với loại tươi thì hoa khóm hơn 15.000 đồng/kg, hoắc hương 8.000 đồng/kg, tía tô 10.000 đồng/kg. Lá khô tùy theo loại được bán với giá 30-40 đồng/kg. "Sau khi thu hoạch về được chia thành từng bó, thương lái đến tận nhà thu mua. Nghề này thu nhập đỡ hơn trồng lúa, bình quân một sào sau khi trừ đi chi phí lãi 15 triệu đồng, so với trồng lúa cao gấp 2-3 lần", ông nói.

Theo trưởng thôn Đỗ Đức Thuận, thương hiệu lá hoa của Trà Đóa giờ vẫn nức tiếng đất Quảng, có khoảng 30 hộ trồng với diện tích 2,2ha. Trước đây là cánh đồng trồng lúa, khoai nhưng sau dần chuyển đổi sang trồng lá này. "Nghề mang lại thu nhập ổn định, cao hơn rất nhiều so với trồng lúa, cuộc sống người dân ở đây khấm khá hơn", ông Thuận nói thêm.

**********

Từ thuở còn nằm nôi bên dòng Thu Bồn, hẳn người con đất Quảng Nam nào cũng được nghe những lời ru ầu ơ của mẹ Ngó lên Hòn Kẽm Đá Dừng/ Thương cha nhớ mẹ quá chừng bạn ơi.

Kỳ tới: Yêu Thu Bồn từ thuở còn nằm nôi

Chuyện bên những dòng sông xứ Quảng - Kỳ 6: Đảo xanh giữa dòng Thu Bồn

Sông Thu Bồn từ thượng nguồn chảy về Gò Nổi, thị xã Điện Bàn (Quảng Nam) thì chia làm hai nhánh bao bọc xã Điện Quang, Điện Trung và một phần xã Điện Thọ.