Đói thể xác và đói cảm xúc

Nếu biết nói, qua bú mớm, một đứa bé sơ sinh cũng "giải thích" được thế nào là cơn đói thể chất. Ngược lại, đói cảm xúc cũng không khó để hiểu, qua những lần chúng ta ăn ngấu ăn nghiến vì căng thẳng, buồn chán...

Ăn thiếu suy nghĩ

Hai ví dụ trên dùng để giải thích ăn uống thiếu suy nghĩ: là những lần chúng ta đánh chén theo sự dẫn dắt không phải từ cơn đói thể chất. Ít mích lòng hơn, thì ăn uống thiếu suy nghĩ được gọi là ăn uống vô tâm, hay ăn uống vô thức.

Ăn uống vô tâm có hai thể chính: ăn theo cảm xúc (emotional eating) và ăn theo ngoại cảnh (external eating).

Ăn theo cảm xúc

Nếu bạn từng ăn lấy ăn để vì căng thẳng, buồn chán, thất vọng; hay ngược lại, ăn vì hồ hởi, hứng khởi thì có thể bạn thuộc tuýp người ăn theo cảm xúc. Chung quy, các emotional eating dùng thức ăn để thỏa mãn cảm xúc, nhiều nhất là buồn rồi đến vui. Thức ăn lúc này được dùng như phần thưởng, khoái cảm hay sự xoa dịu.

Và ăn theo ngoại cảnh

Bất chấp vui buồn, các external eating sà vào bàn ăn vì sự hấp dẫn của vẻ ngoài, màu, mùi của món ăn, và cả sự tưởng tượng... Người ăn theo ngoại cảnh dễ mềm lòng, khi bước ngang các hàng quán khéo bày biện, chào mời. Họ cũng rất xăng xái xơi ngay món, tìm đến quán có món đó, khi được giới thiệu, cổ súy... Tóm lược, thì các external eating ăn theo những tín hiệu không phải cơn đói thể chất lẫn cảm xúc.

Tiền thân ăn uống vô độ

Cả emotional eating và external eating đều bị xếp vào ăn uống kém lành mạnh. Chúng là tiền đề không thể tốt hơn của ăn uống vô độ (BED), háu ăn tâm thần (bulimia nervosa), và hiển nhiên là cái nôi của béo phì, bệnh rối loạn chuyển hóa, tim mạch... Đây cũng là đối tượng thất bại hàng đầu của các chế độ ăn kiêng.

Cảm xúc khác trực quan

Rẽ ngang một chút, đừng nhầm giữa emotional eating và intuitive eating (ăn theo trực quan), dù cả hai đều theo tiếng gọi cơ thể - một là cảm xúc, và một là những đòi hỏi chính đáng của dạ dày, sức khỏe.

Thức ăn - phần thưởng

Emotional eating còn khơi mào cho một vấn nạn: dùng thức ăn làm phần thưởng. Dễ đoán, nạn nhân là những đứa trẻ. Là phụ huynh, hẳn ai cũng đã hơn một lần dùng suất gà rán, bữa buffet, chầu kem để tưởng thưởng cho thành tích nào đó của con trẻ. Nhiều bậc cha mẹ, vì thế, vô tình đào tạo các emotional eating mầm non, tập tành trẻ việc dùng thức ăn để giải quyết nỗi buồn/cơn vui sau này.

"Khiêu dâm thực phẩm"

Kẻ "dắt mũi" các external eating số 1 là mạng xã hội, nơi nhan nhãn đủ kiểu khoe mẽ, review món nọ món kia, hay nấp dưới chiêu bài hướng dẫn nấu ăn. Sự hấp dẫn được lăng xê cố tình của món ăn này, được phong cho cái tên là "khiêu dâm thực phẩm". Lũ lượt kéo nhau đến quán gắn sao Michelin cũng là một kiểu bị food porn lôi kéo! Thanh thiếu niên, trớ trêu thay, rất dễ thâm lậm các hình thức "khiêu dâm thực phẩm" thế này.

Không từ một ai

Nếu bạn buồn cười, cho rằng mấy kiểu ăn uống thiếu suy nghĩ này là của mấy người trẻ người non dạ không phải mình, thì có thể bạn nhầm. Thanh thiếu niên là đối tượng số 1, nhưng bất kỳ ai cũng có thể, chỉ là không nhận ra; hoặc thi thoảng sa chân, mà chưa đến độ ăn vào máu; hay chỉ là con bệnh ăn uống vô độ, háu ăn tâm thần mà thôi.

Ăn trong chánh niệm!

Vậy, trường hợp nhận ra mình chớm, hoặc đã là một emotional eating hay external eating thì làm thế nào? Tìm cách thoát ra chứ còn gì nữa! Một trong những cách chính là ngã đâu đứng dậy ở đó, tập ăn theo chánh niệm!

Chánh niệm, một khái niệm cao vời vợi và khá bất xứng, nếu bắt cặp với ăn uống phàm phu; nhưng thật ra, chánh niệm trong ăn uống lại cực dễ thông, dễ làm. Đơn giản, ăn theo chánh niệm giúp chúng ta thoát những tín hiệu không xuất phát từ cơn đói thể chất.

Đừng coi thường "ăn uống thiếu suy nghĩ". Chúng đã và đang âm thầm đứng sau nạn béo phì của trẻ con, các cơn tai biến của người lớn. Ăn chánh niệm, chú bác đã khó, con trẻ còn khó hơn, nhưng không phải không có cách. Hãy thử ăn chánh niệm, bạn sẽ nhận được kết quả sớm thôi.

Theo đó, ăn theo chánh niệm là:

- Ăn chậm hơn. Đuổi sự vội vã khỏi bữa ăn, bởi vội vã là xăng mồi cực tốt cho các kiểu ăn vô thức.

- Nhai kỹ. Ngoài lợi quả tiêu hóa, nhai kỹ cho chúng ta thời gian ăn chậm và chiêm nghiệm.

- Ăn trong im lặng, không phân tâm và loại bỏ phiền nhiễu. Phiền nhiễu không chỉ trong đầu, chúng còn từ tivi, điện thoại, tán gẫu...

- Thu hút mọi giác quan. Im lặng, gạt qua bận tâm, để dồn tập trung của các giác quan vào kết cấu, màu, mùi, vị của thức ăn, tập trung cả vào cảm giác "đã" từ thưởng thức món ăn.

- Thức ăn vừa đủ lượng và chất, tránh bỏ mứa, lãng phí.

- Lắng nghe tín hiệu đói thể chất, và chỉ ăn đến khi vừa no...

Chậm lại để "lắng nghe" món ăn và cơn đói thực thụ, một chánh niệm đơn giản vậy, nhưng nhiều người không làm được.