Phóng to

Tàu chở than lậu bị bộ đội biên phòng bắt giữ - Ảnh: M.Q.

TT - Quảng Ninh là địa phương duy nhất của cả nước có tiềm năng dồi dào về tài nguyên than. Tuy nhiên, tiềm năng và thế mạnh này chưa được quản lý, khai thác đúng mức, dẫn đến hiện tượng chảy máu tài nguyên.

Bài 1: Hành trình của những tàu than lậu Bài 2: Than lậu, cảng lậu bùng nổ

Từ nhiều năm nay hoạt động khai thác, kinh doanh than trái phép diễn ra trên diện rộng cả trong và ngoài ranh giới quản lý mỏ. Báo cáo của cơ quan chức năng tỉnh Quảng Ninh khẳng định việc khai thác, kinh doanh than trái phép diễn ra từ Đông Triều đến Mông Dương, dọc trục quốc lộ 18, dài hơn 60km. Tại thành phố Hạ Long - thủ phủ của tỉnh Quảng Ninh, việc khai thác than "thổ phỉ” hoành hành ở hầu hết các phường, dù thành phố này năm nào cũng mở những chiến dịch truy quét với qui mô lớn nhưng cũng chỉ là "ném đá ao bèo", sau chiến dịch các cai than lại rục rịch đến tái chiếm.

Khai thác lậu: bó tay?

Tại khu vực phường Cao Xanh, một trong những phường nằm ở trung tâm TP Hạ Long, cơ quan chức năng thống kê được 20 lò than trái phép nằm trong sân vườn, thậm chí… trong nhà. Và hầu như năm nào thành phố này cũng có những nạn nhân chết hoặc bị thương vì khai thác than "thổ phỉ”. Chủ tịch TP Hạ Long Nguyễn Văn Tuấn cho biết rất khó giải quyết triệt để vì những điểm khai thác nằm xen trong những khu dân cư. Khi lực lượng triệt phá đến, nhiều chủ lò than đã để "vườn không, nhà trống".

Phóng to

Khai thác tận thu than ở thị xã Cẩm Phả - Ảnh: M.Q.

Ở những khu vực trong ranh giới mỏ, việc khai thác than trái phép cũng diễn ra rất ngang nhiên. Trong ranh giới tài nguyên của Công ty than Mạo Khê quản lý, cơ quan chức năng thống kê được 71 điểm khai thác than trái phép với cả hai phương thức hầm lò và lộ thiên với những dàn máy xúc, máy gạt... Các mỏ than "thổ phỉ” nơi đây xâm phạm nghiêm trọng đến hành lang an toàn lưới điện, khiến Xí nghiệp điện cao thế miền Bắc phải làm công văn khẩn cấp yêu cầu cơ quan chức năng can thiệp.

Tuy nhiên, nguồn than khai thác trái phép của các cai than "thổ phỉ” là rất nhỏ. Tại TP Hạ Long, cơ quan chức năng thống kê có gần 60 doanh nghiệp được phép khai thác, vận chuyển, kinh doanh than nhưng trong đó chỉ có 15 doanh nghiệp của Tập đoàn Than - khoáng sản VN (TKV). Đặc biệt, có doanh nghiệp ở tận Hà Nội cũng xuống Quảng Ninh để khai thác và kinh doanh than. Cách đây hai năm, dư luận Quảng Ninh xôn xao vụ Công ty Thiên Nam bị thu hồi đất và rút giấy phép. Công ty này đã xin phép tỉnh được làm dự án phủ xanh đất trống đồi trọc kèm theo nuôi bò và... nuôi tôm ở trên núi. Sau khi có giấy phép, Thiên Nam lập tức đưa máy xúc vào san gạt, bốc xúc đất đá lấy than. Khi cơ quan chức năng phát hiện thì Thiên Nam đã tiêu thụ được hàng trăm tấn... Chưa hết, khi Thiên Nam bị rút giấy phép, tại khai trường tồn lượng than hơn 50.000 tấn.

Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng và Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về quản lý kinh tế và chức vụ (C15) đều đã vào cuộc để điều tra việc buôn lậu, bảo kê cho buôn lậu than. Đánh giá về tình hình, đại tá Phan Văn Lẫy - phó cục trưởng C15 - cho biết tình hình vi phạm xảy ra rất công khai, kéo dài và không được xử lý. Qua nắm tình hình, C15 đã xác lập chuyên án, thực hiện trinh sát và phát hiện một số dấu hiệu cho thấy có những đường dây hoạt động tiêu cực trong sản xuất kinh doanh than.

Theo báo cáo của Công an Quảng Ninh, năm 2007 tỉnh đã tổ chức đánh sập 361 lượt cửa lò khai thác than trái phép, đình chỉ 147 bến bãi và điểm mua gom than trái phép, bắt giữ 267 vụ với 277 đối tượng tổ chức khai thác, vận chuyển và kinh doanh than trái phép, tịch thu 32.000 tấn than các loại. Trong đợt cao điểm vừa qua, gần 300 cửa lò đã bị đánh sập, xử lý, trên 40 điểm khai thác lộ vỉa trái phép bị đình chỉ, bắt giữ 381 đối tượng, tịch thu 29.849 tấn than các loại, đề nghị xử lý hình sự 22 đối tượng.

Buôn lậu than trên biển: khó dẹp

Phó cục trưởng Cục Hải quan Quảng Ninh Lê Công Toàn khẳng định: "Việc quản lý nguồn than từ gốc của Quảng Ninh rất kém, vì qua kiểm tra thủ tục xuất khẩu có rất nhiều công ty ngoài ngành than tham gia xuất khẩu, nhiều nguồn than trôi nổi được hợp thức hóa giấy tờ một cách tinh vi". Ông Toàn cho hay một tấn than xuất khẩu có giá gấp năm lần so với giá bán cho nhà máy nhiệt điện ở trong nước.

Ông Toàn nói rằng có chủ tàu vận chuyển than qua cửa khẩu Vạn Gia tuyên bố: "Trót lọt 10 chuyến, bị bắt giữ một chuyến tính ra vẫn còn có lãi". Đặc biệt, nhiều đối tượng đã mượn danh những doanh nghiệp của TKV có giấy phép xuất khẩu được miễn kiểm tra hàng khi thông quan, sau đó lại dùng hồ sơ này quay vòng để hợp thức hóa hàng lậu. Tình trạng "vượt rào" cũng diễn ra khá phổ biến do mặt biển vùng Quảng Ninh mênh mông, có hơn 2.000 đảo và rất nhiều vụng lớn nhỏ nên các tàu vận chuyển than khá "ung dung" trốn tránh lực lượng chức năng để đưa than sang Trung Quốc. Nếu có bị kiểm tra tàu thì họ nói là vận chuyển nội địa, do bị sương mù lên đi lạc.

Đại tá Nguyễn Hữu Tước, giám đốc Công an tỉnh Quảng Ninh, cho hay tình trạng buôn lậu có thể giảm đáng kể nếu như lực lượng chức năng ở cửa khẩu, đường biên được trang bị đầy đủ về người và phương tiện, công cụ hỗ trợ. Bên cạnh đó, công tác tuần tra kiểm soát ở khu vực này nhiều lúc còn lơ là, chủ quan khiến nhiều tàu buôn lậu than vượt rào. Đại tá Nguyễn Hữu Tước khẳng định: "Cửa khẩu Vạn Gia là mắt xích trọng yếu nhất, nếu làm tốt công tác kiểm tra, kiểm hóa sẽ không có hiện tượng "voi qua lỗ kim" được!".