PGS-TS Phạm Duy Nghĩa trong một giờ thảo luận tại Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright, Đại học Fulbright Việt Nam.

Chính sách công là gì? Tại sao bạn cần quan tâm?

Hãy tưởng tượng cuộc đời của một con người từ lúc mới lọt lòng: Ta sinh ra ở bệnh viện công hay bệnh viện tư? Cha mẹ ta được bảo hiểm y tế chi trả được bao nhiêu phần trăm viện phí? Rồi ta khai sinh ở đâu, quê quán trên giấy tờ là gì?

Ta sẽ đi học năm mấy tuổi, có thể học trường nào cho đúng tuyến, đóng bao nhiêu học phí? Rồi ta đi làm, được nhận lương, đồng lương đó trước khi trở thành của ta phải trừ đi bao nhiêu phần trăm thuế, tại sao lại như thế?

Tất cả những thứ vừa được kể đều phải chiếu theo những quy định chung gọi là chính sách công. Chúng được thể hiện thành văn bản pháp luật, chỉ thị, quyết định của chính quyền, hay gần gũi hơn là cách cán bộ phường xã trả lời những câu hỏi của một người dân bình thường.

Quy hoạch đô thị cũng là một vấn đề chính sách công gây ảnh hưởng lớn

Như vậy, hiểu nôm na, chính sách công là những quyết định hành xử của chính quyền liên quan đến những vấn đề chung, thường là của một quốc gia hay một địa phương.

Về mặt ngữ nghĩa, "chính sách" có thể hiểu là đường lối sắp đặt công việc sao cho đúng đắn. "Công" đối lập với "tư," chỉ những gì thuộc về mọi người, hướng đến lợi ích chung cho mọi người chứ không chỉ một nhóm riêng lẻ nào. Chẳng hạn, đường lối kinh doanh của một công ty là chính sách ‘tư’ chứ không phải chính sách ‘công’.

Như những ví dụ đã nêu ở trên, ta thấy chuyện gì cũng có thể là chuyện chính sách công. Ba chữ tưởng chừng xa lạ này thiết thân với mỗi người dân hơn ta thường nghĩ.

Giờ vào học của học sinh là một vấn đề chính sách công (ảnh chụp màn hình các bài báo thảo luận về vấn đề này vào tháng 10-2022)

Phụ huynh ở TP.HCM có lẽ chưa quên Sở Giáo dục và Đào tạo quyết định lùi giờ vào học muộn hơn 30 phút cho toàn bộ học sinh vào tháng 10 năm ngoái. Trước đó chỉ một tuần, Báo Tuổi Trẻ nêu ý kiến rằng giờ học bắt đầu quá sớm, chưa phù hợp với học sinh và gây khó khăn cho phụ huynh.

Cuộc thảo luận tạo ra tác động đủ lớn để chính quyền thành phố lắng nghe, cân nhắc và thay đổi theo. Đó là một ví dụ điển hình cho thấy chính sách là những thứ rất thiết thân, người dân có thể tác động để chính quyền thay đổi.

Chính sách công: Ngành học của những người đi cùng thời đại

Chính sách công có thể có ảnh hưởng đến tất cả mọi người, nhưng đó vẫn là nói lời lý thuyết. Trên thực tế, người dân bình thường, với bao nhiêu áp lực cơm áo, chỉ quan tâm đến chính sách khi có chuyện xảy ra.

Nhưng chính sách công là việc quá quan trọng, đó là lý do xã hội cần một nhóm người chuyên theo dõi và làm việc để thúc đẩy các chính sách trong mọi lĩnh vực hướng đến những giá trị công tốt đẹp. Người học chính sách công thường là những người có quan tâm và mong muốn giải quyết các vấn đề trong cộng đồng của mình.

Học viên chính sách công trong một chuyến thực địa tại tỉnh Bạc Liêu tháng 4/2023. Ảnh: Quang Tuệ

"Người học chính sách công cần có hiểu biết rộng, không chỉ về chính sách mà còn các vấn đề có liên quan" - ông Khuất Quang Hưng, một chuyên gia và nhà tuyển dụng lâu năm trong lĩnh vực truyền thông đối ngoại đánh giá.

Theo ông, trong khi người học các chuyên ngành hẹp thường sẽ có kiến thức sâu một vấn đề, người học chính sách công lại cần phải có kiến thức toàn diện. 

Ví dụ, không chỉ có khả năng hiểu các vấn đề vĩ mô, môi trường pháp luật, phân tích chính sách, quy trình ra chính sách, mà còn phải hiểu mong muốn của các bên tham gia, sức ảnh hưởng của các bên, cũng như biết rõ việc muốn tạo ra thay đổi thì cần tác động vào đâu.

"Nhu cầu về nhân sự như thế trong các tổ chức lớn lúc nào cũng có và vai trò của chính sách công đối với hoạt động của doanh nghiệp ngày càng trở nên quan trọng" - ông Hưng nói.

Một chương trình Thạc sỹ Chính sách Công tốt có thể trang bị cho người học bộ kỹ năng của một người tạo ra thay đổi, đồng thời đặt họ vào trong một mạng lưới hiệu quả để tạo ra được các liên minh, huy động được nguồn lực cần thiết. Và trên hết, đó phải là nơi nuôi dưỡng được tinh thần phụng sự những giá trị chung.

Một chương trình chính sách công tốt trang bị cho học viên cách tiếp cận đa ngành trong giải quyết vấn đề và một mạng lưới hiệu quả để tạo ra thay đổi.

Trong suốt 15 năm qua, Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright đã đào tạo về chính sách công theo cách như thế.

Trong các giờ học của chương trình này, những chủ đề thời sự đi thẳng vào đề bài của học viên, chẳng hạn như chính sách giãn cách chống dịch COVID-19 của Việt Nam và các quốc gia, hay vấn đề bảo vệ dữ liệu công dân khỏi nguy cơ bị rò rỉ, bị đánh cắp...

Nền móng cho thương hiệu của chương trình học bổng thạc sĩ chính sách công này là: "Tầm nhìn toàn cầu, hành xử địa phương". 

Đó cũng là câu ưa thích của PGS.TS. Phạm Duy Nghĩa, giảng viên cao cấp và giám đốc chương trình. Ông luôn coi việc cập nhật chương trình đào tạo theo diễn biến thời cuộc là mệnh lệnh nhất quyết trong sự nghiệp làm thầy của mình.

"Giá trị và nguyên tắc phổ quát cần giữ vững, nhưng thi hành chính sách công phải hợp thời. Khó có thể tạo ra thay đổi đáng kể nếu chúng ta không hiểu bối cảnh địa phương và thời đại chúng ta đang sống" - ông nói.

Thủ tướng chỉ thị tăng cường công tác truyền thông chính sách

Phó thủ tướng Trần Hồng Hà vừa ký chỉ thị ngày 21-3-2023 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường công tác truyền thông chính sách.