Chiến sự Ukraine hậu Syria

Ngày 7-12, khi tổ chức vũ trang Hayat Tahrir al-Sham (HTS) đã ở cửa ngõ Damascus, tại Paris, nhân sự kiện khánh thành nhà thờ Đức Bà vừa hoàn tất trùng tu sau hỏa hoạn, đã diễn ra cuộc gặp ba bên giữa tổng thống Mỹ đắc cử Donald Trump với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Sau cuộc gặp 45 phút, không có họp báo hoặc thông báo chung nào được đưa ra.

Một ngày sau, khi Damascus đã rơi vào tay HTS, ông Trump bất ngờ xuất hiện trên mạng xã hội Truth Social với thông điệp tóm gọn: 

"Assad đã ra đi… Người bảo trợ của ông ta, nước Nga… do Putin dẫn đầu, không còn quan tâm đến việc bảo vệ ông ta nữa… Nga và Iran hiện đang trong thế yếu, nước này (Nga) là vì Ukraine và nền kinh tế yếu kém, còn nước kia (Iran) là do Israel và thành tựu chiến đấu của họ". 

"Vì vậy, Zelensky và Ukraine muốn ký thỏa thuận và chấm dứt những điên rồ này… Họ đã mất một cách vô lý 400.000 lính và nhiều thường dân hơn nữa. Cần phải ngưng bắn lập tức và bắt đầu đàm phán… Tôi biết Vladimir rất rõ. Đây là lúc ông ta phải hành động. Trung Quốc có thể giúp…".

Hai mục tiêu chiến thuật của Ukraine

Với tuyên bố này, Trump khẳng định mục tiêu của ông là chấm dứt chiến tranh qua ngừng bắn ngay lập tức. Có thể nói đây là tuyên bố đầu tiên về sự cần thiết phải chấm dứt chiến tranh mà không cần Nga rút quân về biên giới năm 1991, do lãnh đạo của một quốc gia phương Tây chủ chốt, đối tác chính của Kiev, đưa ra.

Không để ông Trump đợi lâu, ông Zelensky đã cự tuyệt đề nghị này, với lý do "ngừng bắn không có bảo đảm thì chiến sự có thể lại bùng nổ bất cứ lúc nào", nên Kiev "không chấp nhận bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào mà không có bảo đảm an ninh". (Trước đây, ông Zelensky từng tuyên bố đảm bảo an ninh cho Ukraine chính là tư cách thành viên NATO). 

Mặt khác, ông "đính chính" con số thương vong quân Ukraine mà ông Trump đưa ra, nói lại rằng tổn thất binh sĩ Ukraine từ đầu cuộc chiến tới nay chỉ là 43.000.

Như vậy, ông Zelensky vẫn chưa xuôi theo đề nghị của đồng minh, dù đã thể hiện thái độ xuống nước gần đây. Lần đầu tiên kể từ khi nổ ra chiến sự, ngày 29-11, ông đã bày tỏ sẵn sàng đàm phán hòa bình mà không yêu sách về lãnh thổ bị Nga chiếm đóng, nếu Ukraine được gia nhập NATO. 

Theo ông, việc Ukraine gia nhập NATO sẽ chấm dứt "giai đoạn nóng của cuộc chiến" và sau đó sẽ giúp đạt được thỏa thuận về việc trả lại các vùng lãnh thổ bị Nga chiếm đóng bằng biện pháp ngoại giao.

Đến nay, phương Tây vẫn chưa tìm được tiếng nói chung trong vấn đề kết nạp Ukraine vào NATO. Trong khi ông Trump và một số nguyên thủ không đồng tình thì một số nước khác lại kêu gọi nhanh chóng đưa Ukraine vào NATO. 

Có tin cho rằng Trump đang đề nghị tạm hoãn bàn việc Ukraine gia nhập NATO trong 10 năm tới. Về phần mình, Nga coi tính trung lập của Ukraine là điều kiện tiên quyết và đòi đưa điều khoản này vào hiến pháp Ukraine, tức theo mô hình Áo.

Trong khi đó, ông Zelensky đề xuất "mô hình Đức". Vào thời chiến tranh lạnh, NATO đảm bảo an ninh cho Tây Đức theo điều 5 của Hiến chương NATO (tấn công vào một thành viên NATO đồng nghĩa với tấn công toàn khối). 

Nhưng mô hình này cũng không được nhiều nguyên thủ NATO ủng hộ, bởi như chính cựu thủ tướng Anh Boris Johnson thừa nhận ngày 28-11, phương Tây cần Ukraine để tiến hành cuộc chiến tranh ủy nhiệm chống Nga, và quân đội Anh sẽ không tham gia thực chiến, mà chỉ có thể thực thi nhiệm vụ "gìn giữ hòa bình".

Những thách thức cho hòa đàm

Matxcơva cũng đã "đáp từ" ngay sau tuyên bố của ông Trump. Ông Dmitry Peskov, thư ký báo chí của tổng thống Nga, trong ngày 8-12 cho biết Kremlin đã "xem xét kỹ" tuyên bố của ông Trump kêu gọi bắt đầu đàm phán chấm dứt chiến tranh ở Ukraine, nhấn mạnh ông Putin đã nhiều lần nói rằng Nga "sẵn sàng đàm phán về Ukraine và hoan nghênh các sáng kiến hòa bình".

Nga cho rằng chính ông Zelensky không chỉ từ chối đàm phán, mà còn chỉ thị cấm chính quyền của ông có bất kỳ liên hệ nào với giới lãnh đạo Nga. Ông Peskov cũng nêu điều kiện của Nga để đàm phán: Ông Zelensky cần hủy bỏ sắc lệnh nêu trên, đưa ra chỉ thị nối lại đối thoại trên cơ sở các thỏa thuận Istanbul và "tính đến thực tế trên thực địa".

Như vậy, có thể thấy Kremlin vẫn nhất quán với các yêu cầu về điều kiện cho hòa đàm, mà lần gần nhất là trong cuộc trả lời phỏng vấn của Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov với nhà báo Mỹ Carlson Tuckler tại Matxcơva ngày 6-12.

Trả lời câu hỏi của Carlson về những điều kiện để giải quyết xung đột với Ukraine, ông Lavrov nhắc những điều kiện mà ông Putin đã nêu tại Bộ Ngoại giao Nga vào ngày 14-6 năm nay: "Trên cơ sở các nguyên tắc đã được thống nhất ở Istanbul năm 2022, mà theo trưởng phái đoàn Ukraine David Arakhamia, đã bị cựu thủ tướng Anh Boris Johnson bác bỏ".

Nguyên tắc cơ bản của thỏa thuận Istanbul 2022 là Ukraine không gia nhập NATO, nhưng sẽ được đảm bảo an ninh với sự tham gia của một số quốc gia và Nga. 

Những đảm bảo an ninh này không áp dụng cho Crimea hay miền đông Ukraine, theo đề xuất của Ukraine, và Nga đã sẵn sàng phát triển một hiệp ước dựa trên những nguyên tắc này. 

Thế nhưng như ông Arakhamia tháng 11-2023 tiết lộ, các cuộc đàm phán hòa bình giữa Matxcơva và Kiev ở Istanbul mùa xuân 2022 đã đột ngột chấm dứt sau khi ông Johnson bất ngờ đến Kiev vào 9-4-2022, và nói với Zelensky rằng ông "không nên ký bất cứ điều gì với họ cả - và hãy cứ chiến đấu".

Nay, nhiều thời gian đã trôi qua kể tháng 4-2022, và các điều kiện Nga đưa ra để chấm dứt xung đột "phải tính đến thực tiễn mới". 

"Chúng không chỉ là chiến tuyến mà còn là những thay đổi trong hiến pháp Nga sau cuộc trưng cầu ý dân ở các nước cộng hòa Donetsk và Lugansk, các vùng Kherson và Zaporozhye. Bây giờ chúng đã là một phần của Nga… Đó là thực tế". 

"Chúng tôi không thể chấp nhận tình trạng luật pháp Ukraine vẫn cấm tiếng Nga, cấm phương tiện truyền thông Nga, văn hóa Nga và Giáo hội Chính thống Ukraine - ông Lavrov nhắc lại lập trường của Nga - Nguyên tắc then chốt là tình trạng không liên kết của Ukraine". 

"Chúng tôi sẵn sàng tham gia vào nhóm các nước đảm bảo an ninh chung cho Ukraine... Không có NATO. Không có căn cứ quân sự, tập trận quân sự trên đất Ukraine có sự tham gia của quân đội nước ngoài".

Chính vì những khác biệt quá lớn này, nên mặc cho "tối hậu thư" của ông Trump, vẫn còn quá sớm để đưa ra kết luận rằng tiến trình đàm phán nhằm chấm dứt chiến tranh ở Ukraine đã được khởi động. 

"Nó chỉ nhích khỏi con số không ít nhất là cho đến khi chính Zelensky xác nhận rằng ông ta đã sẵn sàng cho một loại "thỏa thuận nào đó với Nga" và một lệnh ngừng bắn dọc chiến tuyến", cổng thông tin Ukraine Strana.ua nhận định.■