Vì thế phải tìm ngay giải pháp chống lãng phí như yêu cầu của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm, trong đó có lĩnh vực hạ tầng.

Chuyện dự án hạ tầng vỡ tiến độ, đội vốn ngàn tỉ đồng, làm mãi không xong có thể thấy ở khắp nơi.

Nhiều con đường xây mãi không xong

Những ngày này, công trường đoạn 3 đường vành đai 2 TP.HCM dài 2,7km nằm im lìm sau bốn năm tạm dừng thi công. Tuy chỉ là một đoạn ngắn nhưng dự án này đóng vai trò quan trọng trong việc khép kín đường vành đai 2.

Đây chính là con đường điều phối xe ở nội thành, giảm ùn tắc cho các tuyến đường vào cảng vốn đang quá tải. Dự án 2,7km vốn được làm theo hình thức BT (xây dựng - chuyển giao) - một loại hình đã phần nào góp phần vào bức tranh giao thông TP.HCM.

Năm 2017 dự án được khởi công, nhưng chỉ chưa đầy ba năm sau đã phải tạm dừng khi khối lượng mới đạt 43,7%. Có hai nguyên nhân chính khiến công trình tạm dừng: đầu tiên vì vướng mặt bằng; thứ hai là điều chỉnh hợp đồng BT, rà soát quỹ đất thanh toán cho nhà đầu tư.

Tuy nhiên, suốt bốn năm qua, nhà đầu tư đã cùng các sở ngành TP rà soát hợp đồng BT để tiến hành đàm phán, ký kết phụ lục hợp đồng, thanh toán quỹ đất nhưng đến nay vẫn chưa thể hoàn thành. Sự chậm trễ về giải quyết vướng mắc để khởi động lại dự án không chỉ làm ảnh hưởng tới hoạch định phát triển giao thông mà còn gây lãng phí những khoản tiền có thể tính toán bằng con số.

Theo báo cáo của Công ty cổ phần Văn Phú - Bắc Ái (doanh nghiệp thực hiện dự án), kể từ khi triển khai tới nay, doanh nghiệp đã chi ra để thực hiện dự án 2.200 tỉ đồng. Đến nay, nhà đầu tư vẫn chưa nhận được khoản thanh toán nào, dẫn tới khó khăn trong công tác triển khai dự án. Đáng quan ngại, hiện nay số lãi vay ước tính mà TP phải trả đã lên tới 600 tỉ đồng, mỗi tháng chậm có thể phát sinh thêm 15 tỉ đồng.

"Doanh nghiệp đã hoàn thành các phần trách nhiệm của mình, phần còn lại cần sự quyết liệt gỡ vướng từ TP. Tuy nhiên, thời gian qua các sở ngành vẫn đang lúng túng triển khai các bước tiếp theo dẫn đến doanh nghiệp không thể tính toán được khi nào khởi động lại dự án.

Công trình đình trệ quá lâu không chỉ ảnh hưởng đến người dân, gây thiệt hại về kinh tế mà còn đẩy doanh nghiệp rơi vào tình cảnh rất khó khăn, có nguy cơ phá sản", một lãnh đạo Công ty cổ phần Văn Phú - Bắc Ái chia sẻ.

Dự án liên vùng: Ra "chiến dịch" và... thất thủ

Trong số các dự án trọng điểm ở phía Nam, dự án cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu được kỳ vọng sẽ kết nối với các trục cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây, Bến Lức - Long Thành. Đồng thời, cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu hoàn thành đúng tiến độ sẽ giảm tải rất lớn cho quốc lộ 51.

Tuy nhiên, tiến độ giải phóng mặt bằng đoạn cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu qua Đồng Nai đã nhiều lần lỗi hẹn.

Khi Thủ tướng Chính phủ đôn đốc, nhắc nhở tiến độ chậm, Đồng Nai đưa ra "chiến dịch 30 ngày đêm"... Thế nhưng đã mấy lần các cấp ra "chiến dịch" đến nay, việc giải phóng mặt bằng, tái định cư cho người dân có đất ở khu vực làm dự án vẫn còn ngổn ngang.

Gần đây nhất, Thủ tướng thêm một lần nữa yêu cầu đến 15-10 phải bàn giao toàn bộ mặt bằng dự án thành phần 2 nhưng vẫn chưa đâu vào đâu.

Theo Ban quản lý dự án 85 (Ban 85, Bộ Giao thông vận tải), trường hợp không kịp bàn giao mặt bằng và tháo gỡ vướng mắc về đất đắp, nguy cơ vỡ tiến độ cơ bản hoàn thành năm 2025 và đưa và khai thác đồng bộ năm 2026 là rất lớn", Ban 85 khẳng định.

Còn trước mắt phát sinh đủ thứ khó cho chủ đầu tư, nhà thầu vì cứ hẹn ngày giao mặt bằng rồi lại lỗi hẹn. Mỗi lần được hứa hẹn giao mặt bằng, nhà thầu lại vào "chiến dịch" huy động máy móc, công nhân, chuẩn bị nguồn vật liệu... nhưng lại lỗi hẹn, tất cả phải "nằm chờ", gây lãng phí rất lớn. Chỉ riêng trả lương cho người lao động cũng đã khiến doanh nghiệp thiệt thòi lớn.

Đại diện Ban 85 chia sẻ: "Do không thể chắc chắn được thời gian nhận bàn giao mặt bằng nên việc huy động, tập kết vật liệu của nhà thầu cũng thiếu tính chủ động, đã xảy ra nhiều trường hợp nguồn vật liệu (cát, đá,...) khi cần sử dụng thì không còn nguồn cung cấp do nhà sản xuất đã bán cho các dự án khác, gây thiệt hại lớn về mặt kinh tế khi phải huy động từ các nguồn cung cấp khác có giá thành cao hơn".

Vị này nói: "Dự án cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu đang đội vốn hàng ngàn tỉ đồng, đang phải xin điều chỉnh nguồn vốn đầu tư. Và hơn hết, thi công cao tốc chậm một ngày sẽ lãng phí rất lớn vì nguồn lực, vật lực đang nằm trên công trình chờ mặt bằng...".

Còn ở dự án đường vành đai 3 TP.HCM qua Đồng Nai, Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình giao thông tỉnh cho hay riêng dự án thành phần 3 huyện Nhơn Trạch đã bàn giao mặt bằng 89%.

Tuy nhiên mặt bằng thực tế thì công được trên 36ha, đạt khoảng 55%. Nguyên nhân do mặt bằng được bàn giao không liên tục, còn nhiều hộ dân đã nhận tiền bồi thường nhưng chưa được xét tái định cư hoặc còn tài sản trên đất nên chưa bàn giao mặt bằng.

Mặt bằng bàn giao da beo, không liên tục và nhiều vị trí khó có đường tiếp cận đến nơi có mặt bằng để thi công.

Cần nhắc lại, theo nghị quyết Chính phủ, ở dự án này phải giao mặt bằng đạt 70% trước 30-6-2023.

Chậm tiến độ gây hậu quả lớn

Tiến sĩ Phạm Viết Thuận, viện trưởng Viện Kinh tế tài nguyên và môi trường TP.HCM, cho rằng những năm qua chúng ta đã chứng kiến khá nhiều dự án kết nối liên vùng hay những công trình tại TP.HCM chậm tiến độ. Đơn cử như với metro số 1 đã kéo dài 16 năm. Vì vậy, tình trạng kẹt xe, kết nối đồng bộ giao thông tại TP.HCM vẫn chưa thể giải quyết căn cơ, mỗi năm ước tính thiệt hại tới 6 tỉ USD", ông Thuận nói.

Về nguyên nhân chậm trễ, theo ông Thuận, tùy công trình đều có nguyên nhân chủ quan và khách quan, nhưng chung quy lại vẫn là vấn đề về con người. Chúng ta có thể thấy hiện nay có một số dự án không vướng về tiền, không vướng về nhân lực mà chỉ vướng về cơ chế, thủ tục. Nhưng ở đâu đó vẫn còn tình trạng cán bộ "không dám làm, không dám quyết" dẫn đến các thủ tục giải quyết vướng mắc kéo dài mấy tháng hoặc nhiều năm chưa xong.

Ông Lê Trung Tính, chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô hành khách TP.HCM, đã chỉ ra một vấn đề quan trọng khi nói về thất thoát và lãng phí. Theo ông, nhiều người thường chỉ nghĩ đến những thất thoát hữu hình, có thể đo lường được bằng tiền bạc như đội vốn hay chi phí tăng cao. Tuy nhiên, còn một dạng lãng phí lớn hơn nhiều, đó là thất thoát vô hình. Một dự án bị chậm trễ không chỉ gây ra tổn thất về tài chính mà còn làm mất đi nhiều cơ hội phát triển kinh tế, làm gián đoạn tạo công ăn việc làm, ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường sống và chất lượng cuộc sống của người dân.

Nói thêm về hiệu quả sử dụng đồng vốn, tiến sĩ Phạm Viết Thuận nhấn mạnh thêm về hiệu quả sử dụng đồng vốn và cho rằng tình trạng chậm giải ngân vốn đầu tư công tại một số địa phương trong năm 2024 đang là một vấn đề đáng lo ngại. Điển hình như TP.HCM, dù được giao một nguồn vốn đầu tư công rất lớn, nhưng sau chín tháng đầu năm, tỉ lệ giải ngân chỉ đạt 20,2%.

"Không thể giải ngân được vốn đầu tư công là một dạng lãng phí nghiêm trọng. Đầu tư 1 đồng từ ngân sách, Nhà nước có thể kích cầu đến 4 đồng từ nguồn đầu tư tư nhân. Việc giải ngân chậm trễ không chỉ làm ảnh hưởng đến tiến độ của các dự án, mà còn kìm hãm sự phát triển kinh tế tổng thể của TP", ông Thuận phân tích.

Chặn đứng lãng phí tài sản công

Cần quyết liệt chống lãng phí, coi đây là nhiệm vụ quan trọng song hành với cuộc chiến chống tham nhũng.