Phóng to

Các góa phụ, thân nhân trong lễ tưởng niệm nạn nhân thảm họa Chernobyl hằng năm - Ảnh: Getty Images

Phóng to

Nhà máy điện hạt nhân Chernobyl nhìn từ thị trấn bỏ hoang Pripyat - Ảnh: AFP

Igor Gramotkin là quản lý Nhà máy điện hạt nhân Chernobyl ở Ukraine. Suốt 25 năm qua, ông đã bám trụ ở Nhà máy Chernobyl để thực hiện nhiệm vụ ngăn chặn phóng xạ rò rỉ ra môi trường. Ông cho biết lò phản ứng số 4 nổ ngày 26-4-1986 vẫn chứa đầy rác thải phóng xạ và nhiên liệu hạt nhân.

Khoảng 3.000 người đang làm việc trong khu vực đã được làm sạch, với nhiệm vụ ngăn chặn phóng xạ rò rỉ. Khoảng 4.000 người khác có trách nhiệm đảm bảo an ninh trong khu vực cấm xâm nhập trong bán kính 30km tính từ nhà máy. Những chuyến tàu liên tục đến và đi trên đoạn đường sắt mới được xây dựng. Khói vẫn bốc lên nghi ngút từ ống khói một nhà máy chạy bằng khí đốt, cung cấp nước nóng cho toàn bộ khu Chernobyl. Các công nhân cũng đảm trách nhiệm vụ quản lý nguồn nước và ngăn chặn cháy rừng, một phần trong nỗ lực ngăn chặn ô nhiễm phóng xạ lây lan không bao giờ chấm dứt.

Đêm 26-4-1986, lõi của lò phản ứng số 4 Nhà máy Chernobyl đã phát nổ vì một thử nghiệm nguy hiểm. Vụ nổ mạnh đến mức làm nắp lò phản ứng nặng 2.000 tấn văng lên cao 35m và phun ra một đám mây phóng xạ trong không trung.

Hai ngày sau, người ta mới bịt được lỗ thủng này. 49.000 dân làng Pripyat được di tản hai ngày sau đó. Tổng cộng 250.000 người đã được di tản khẩn cấp, còn 660.000 người - trong đó có 360.000 “cảm tử quân” - đã phải chiến đấu với sự cố suốt nhiều tháng trời ròng rã sau đó.

Sau vụ nổ, chính quyền Liên Xô đã trùm một lớp vỏ bọc bằng bêtông, được mệnh danh là “ngôi mộ đá” lên lò phản ứng này. Theo thiết kế ban đầu, “ngôi mộ đá” sẽ tồn tại trong vòng 10 năm. Và sau 25 năm, nó đã suy yếu nghiêm trọng. “Đó không phải là một cấu trúc vững vàng ngay từ đầu - chuyên gia Laurin Dodd, người quản lý nhà máy Chernobyl trong năm năm qua, cho biết - Có rất nhiều lỗ hổng lớn ở các bức tường bêtông, các con vật nhỏ và chim chóc vẫn chui ra chui vào thường xuyên”.

Hiện ba tập đoàn Bechtel, Battelle (Mỹ) và Electricite de France (Pháp) đang xây dựng một “ngôi mộ đá” mới gọi là vỏ bọc an toàn mới (NSC) hình mái vòm bằng thép với chi phí khoảng 1,2 tỉ USD từ Quỹ che chắn Chernobyl (CSF), để trùm lên “ngôi mộ đá” cũ.

Dự kiến công trình này sẽ hoàn thành vào năm 2013 và có khả năng che phủ lò phản ứng số 4 của Nhà máy Chernobyl, ngăn chặn phóng xạ rò rỉ trong vòng 100 năm. NSC có độ cao 100m và chiều dài 150m, là công trình di động lớn nhất thế giới. Do phóng xạ ở khu vực nhà máy quá cao, các kỹ sư phải xây NSC ở khu vực gần đó. Khi hoàn thành, nó sẽ được di dời bằng đường ray đến để phủ trùm lên lò phản ứng số 4.

“Đây là một công trình đầy thử thách bởi nó độc nhất vô nhị và quá lớn” - ông Seal Evans, lãnh đạo CSF, cho biết. Dù mức phóng xạ trong khu vực xây dựng NSC thấp hơn trong nhà máy, nhưng đó vẫn là một bãi mìn phóng xạ. “Các đội công nhân đào đất để đóng cọc thép đã đụng phải hàng loạt thiết bị ô nhiễm phóng xạ từ thời Liên Xô - chuyên gia Dodd cho biết -

Thỉnh thoảng chúng tôi cũng đụng phải những mẩu nhiên liệu hạt nhân bị bắn ra từ vụ nổ”. Sau khi NSC được đưa đến bao trùm lò phản ứng số 4, các công nhân sẽ tiếp tục nhiệm vụ mới đầy nguy hiểm là dỡ bỏ khu “mộ đá” bên trong.

Mục tiêu cuối cùng là phá hủy toàn bộ khu nhà chứa lò phản ứng số 4, làm sạch toàn bộ hầm ngầm chứa 200 tấn nhiên liệu hạt nhân bị rò rỉ khi tai nạn xảy ra và chôn lấp toàn bộ đống rác thải hạt nhân. Khi thực hiện chiến dịch này, các kỹ sư sẽ phải đảm bảo độ ẩm bên trong NSC luôn dưới mức 40% để ngăn chặn nguy cơ khung thép hoen gỉ. Giới chuyên gia thừa nhận hoạt động làm sạch Chernobyl sẽ còn tiếp tục kéo dài trong nhiều thập kỷ tới.

Cuộc sống khắc nghiệt

Khu vực trong phạm vi 30km tính từ nhà máy là một vùng đất chết: cỏ dại mọc cao hàng mét trùm kín các con đường, các ngôi làng đổ nát, hoang tàn. Pripyat, thị trấn cách nhà máy vài kilômet, đã trở thành một “thị trấn ma”. Chỉ còn một vài dấu vết của sự sống 25 năm trước, khi cuộc di tản vội vã diễn ra. Trên sàn các phòng một trường tiểu học, giấy vở cũ nát vương vãi khắp nơi. Một chiếc máy tính cháy sém nằm trong đống kính vỡ của một siêu thị nhỏ 1/4 thế kỷ trước.

Còn bên ngoài khu vực cấm là một cộng đồng rộng lớn với hàng chục ngàn người di tản, gia đình các cựu công nhân Nhà máy Chernobyl, nông dân... sống trong các khu làng bị ô nhiễm, nhưng vẫn có thể ở được. Trên lý thuyết, 130.000 người được di tản trong khu vực 30km phải được hưởng những khoản trợ cấp của chính phủ, cũng như các công nhân làm việc tại Nhà máy Chernobyl và người dân làng ở vùng ngoài bán kính 30km.

Maria Krivolapova, 61 tuổi, làm tại một nhà máy thép trong vùng 25 năm trước, còn chồng bà - ông Mikhail - là công nhân Nhà máy Chernobyl. Khi thảm họa xảy ra, bà đã xúc cát lên các trực thăng để bay đến dập lửa ở nhà máy. Sau tám ngày, gia đình bà được di tản.

Ông Mikhail mất 13 năm trước vì bệnh ung thư phổi, con gái họ là Yelena bị bệnh mạch máu, còn bà cũng bị bệnh tuyến giáp, tim, huyết áp cao. Hàng ngàn người khác rơi vào hoàn cảnh giống họ nhưng không được chính phủ hỗ trợ. Theo một nghiên cứu của Liên Hiệp Quốc, ngoài 57 người thiệt mạng từ vụ tai nạn, còn có tới 6.000 trường hợp ung thư có liên quan đến thảm họa Chernobyl.

Theo Tổ chức Hòa bình xanh, đến nay sữa và các nông sản ở nhiều vùng tại Ukraine vẫn bị ô nhiễm phóng xạ từ Chernobyl.