Cách đây hơn 10 năm, sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự, Nguyễn Khắc Duy (34 tuổi, ở TP Sa Đéc, Đồng Tháp) trở về phụ giúp gia đình với nghề buôn bán đồ cổ.

Nhận thấy cổ vật còn nguyên ngày càng ít đi, anh nghĩ phải tìm cách phục hồi để có đồ cho gia đình tiếp tục kinh doanh.

Làm sống lại hồn cổ vật

Lúc đầu làm chưa giống lắm nên anh chỉ phục chế đồ trong nhà chứ chưa dám nhận của khách vì sợ làm không khéo lại mất giá trị, thậm chí phải đền cho người ta.

Rồi khi những cổ vật được anh phục chế xuất hiện càng nhiều trong các cuộc trao đổi, mua bán cũng là lúc có những người chơi đồ cổ tìm đến để nhờ anh phục hồi giúp họ những món đồ quý giá.

Duy tâm sự: "Để phục chế hoàn chỉnh một cổ vật đã sứt mẻ, nứt vỡ phải trải qua nhiều bước. Đầu tiên là pha keo, đắp lên vị trí bị mất. Chờ keo khô mới tiến hành tạo dáng chỗ đã bị sứt mẻ. Kế tiếp là dùng máy mài, giấy nhám làm mất đi phần keo thừa và liền các mối nối.

Rồi quét sơn nền lên chỗ vừa giặm vá, vẽ lại những chỗ bị mất của các họa tiết. Sau cùng phủ lớp sơn bảo vệ, tạo sự đồng nhất giữa các mảng mới với phần còn lại của cổ vật".

Có người khi nhìn các cổ vật liền lạc trở lại chỉ bằng vài thao tác nên cho là việc phục hồi đơn giản. Nhưng theo Duy, đó là cả một quá trình cần nhiều thời gian và đòi hỏi tính kiên trì, sự tập trung cao của người làm nghề.

Bởi bước nào cũng rất quan trọng trong quá trình phục chế lấy lại cái hồn của món đồ quý. Như pha keo phải đúng tỉ lệ để phần chi tiết được phục hồi có thể bám chắc vào món đồ cổ, không bị rớt ra khi bị tác động.

Chà giấy nhám cũng cần khéo léo, nhẹ nhàng cho liền lạc các mối nối, thậm chí có độ bóng lên như chất men mới đạt yêu cầu.

Khâu tốn nhiều thời gian nhất là lúc pha màu, sơn thử xem có gần giống với màu gốc chưa. Rồi tiếp tục gia giảm sắc độ đến khi nào ưng ý mới thôi. Cũng có khi màu sơn còn ướt tới lúc đã khô khác xa mẫu gốc, lúc đó phải bôi hết, pha lại từ đầu...

Tùy vào tình trạng vỡ nứt, anh dành thời gian từ một đến nhiều ngày để trả lại cho cổ vật hình dáng ban đầu. Mỗi món đồ qua tay Duy đều mang theo câu chuyện buồn vui, mà mỗi khi nhắc lại đều gợi lên ký ức đẹp.

"Ngày trước có ông chú gửi cái bình cắm hoa từ thế kỷ 19 bị bể tan tành cho tôi phục chế, nhìn món đồ lúc đó giống như mất đi cái hồn. Khi sửa chữa xong xuôi cũng là lúc mình trả lại cái hồn cho món đồ đó. Thấy cái bình liền lại, họ cảm ơn tôi rồi biếu quà nhiều lắm", anh kể.

Anh nói thấy món đồ bị nứt bể hay sứt mẻ thì thấy tiếc rồi suy nghĩ cách khôi phục cho nó lành lặn trở lại. Trả lại hình dạng ban đầu cho cổ vật, anh thấy rất hạnh phúc khi được góp phần bảo tồn thế giới cổ vật đang ngày càng khan hiếm.

"Tôi rất vui và tự hào khi phục hồi giá trị cho những món đồ đã bị hư bể, giá trị cả về tinh thần lẫn vật chất. Một chiếc bình nguyên vẹn sẽ toát lên được cái hồn của nó, đồng thời mang lại những lợi ích đáng kể khi chủ nhân mang đi trao đổi, mua bán", anh chia sẻ.

Lan tỏa những giá trị xưa cũ

Nhìn những sản phẩm đã được Nguyễn Khắc Duy phục chế, ít ai nhận ra đó chính là những món đồ đã bị nứt vỡ hoặc khiếm khuyết một phần. Có tận mắt chứng kiến Duy làm việc mới hiểu chính sự đam mê đã giúp anh theo đuổi được công việc quá đặc biệt này.

"Nhận món đồ nứt bể, qua quá trình chắp vá, khôi phục, rồi nhìn kết quả là chiếc bình, chiếc đĩa lành lặn trở lại mình thấy vui như vượt qua thử thách để đi đến thành công. Bởi đâu có món nào giống món nào.

Bữa nay là cái tô bể làm đôi, ngày mai là cái bình bị mẻ miệng, hôm trước thì cái ấm bị sứt vòi cần được phục hồi. Chính yêu cầu của người chơi đồ cổ đòi hỏi mình phải nỗ lực trước thách thức mới, nên không bao giờ thấy nhàm chán. Riết rồi như ghiền luôn vậy", Duy trải lòng.

Thực tế, người phục chế cổ vật như Duy không chỉ kiên nhẫn, khéo tay, mà cần kiến thức trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Kiến thức hóa học khi sử dụng hóa chất trong tạo hình, pha màu; khả năng điêu khắc để tạo hình lại phần đã mất; năng khiếu hội họa để vẽ lại các hoa văn, họa tiết bị bong tróc; kiến thức khảo cổ để tạo màu thời gian tương xứng với cổ vật cùng thời... Chỉ bao nhiêu đó cũng đủ khiến những người theo nghề phục chế đồ cổ hiện nay rất hiếm hoi.

Duy tâm huyết: "Để theo đuổi nghề này đòi hỏi sự kiên nhẫn và phải khéo tay, có óc thẩm mỹ. Thiếu một trong hai thì khó mà làm được. Kiên nhẫn chờ khô keo, có khi bỏ công sức ra nhưng làm không được, phải bỏ hết làm lại.

Bản thân mình cũng thất bại liên miên rồi thành công mới đến. Như việc pha màu, không bao giờ pha một lần là có được màu sơn như ý; phải pha tới pha lui, thêm cái này quét lên thử, không được lại pha thêm một chút màu khác rồi lại thử tiếp có khi gần chục lần mới ra được cái màu gần với nguyên bản nhất".

Trước đây, các ban ngành gợi ý nhà Duy là điểm đến cho du khách nhằm quảng bá một nét đẹp văn hóa tại Sa Đéc.

Nhưng anh thú thật là khi ngồi làm việc ở không gian đông người thường mất tập trung. Vả lại, quá trình mài giũa bề mặt cổ vật sinh ra nhiều bụi mịn, ảnh hưởng sức khỏe người đến gần, nên anh hẹn dịp thuận tiện hơn.

Dù vậy, mỗi lần có khách ghé qua để tìm hiểu nghề "độc" này, Duy vẫn sẵn lòng dành thời gian tiếp đón, giải thích cặn kẽ những thắc mắc bởi anh luôn mong muốn lan tỏa những giá trị văn hóa người xưa thông qua các cổ vật.

Nói về quan niệm làm nghề, anh cho hay: "Tôi luôn giữ cho mình sự thật thà trong công việc. Khi nhận làm, tôi thường nói thẳng với khách chỉ hồi phục lại khoảng 80 - 90%, chứ không hoàn hảo được.

Nhưng may mắn sau khi phục chế xong người ta cũng chấp nhận, dù không giống như nguyên thủy. Ngoài ra, tôi còn nghĩ mình đang làm văn hóa, tất cả cũng chỉ vì mục đích lưu giữ và lan tỏa những tinh hoa xưa cũ đến với tâm hồn người ngày nay".

Duy tâm sự: "Thị trường đồ cổ hiện nay cũng không ít bất cập khiến nhiều người dị ứng với chuyện đắp vá, sửa chữa cổ vật. Đó là chưa kể, bằng việc biến đồ vỡ thành đồ lành, đồ thường thành đồ độc bản để lừa gạt. Tôi luôn tự dặn mình phải giữ cho được cái tâm sạch, thanh thản và say mê công việc mỗi ngày".

Mỹ trao trả cho Việt Nam 10 cổ vật quý giá

TTO - Bảo tàng Lịch sử quốc gia sẽ tiếp nhận 1 rìu đá hậu Kỳ Đá mới; 4 hiện vật (3 rìu đồng, 1 nồi gốm) văn hóa Đông Sơn; 3 tượng cá sấu đá thế kỷ 1-2 sau Công nguyên và 2 tẩu đồng thế kỷ 17-18.