Đường dẫn lưu nước mắt khá dài (bao gồm: lệ đạo, túi lệ, ngách lệ mũi), thế nhưng chấn thương lại hay tấn công vào lệ quản. Chấn thương lệ đạo nếu không được chữa trị kịp thời và điều trị hiệu quả bệnh sẽ tiến triển gây viêm nhiễm làm ảnh hưởng đến thẩm mỹ và có thể gây mù loà.

Nguyên nhân gây chấn thương lệ đạo

Thống kê nguyên nhân gây chấn thương lệ đạo cho thấy:

-Tai nạn lao động, tai nạn sinh hoạt (70%)

-Tai nạn giao thông (25%)

-Tai nạn do hỏa khí (5%).

Chấn thương mi hay đi kèm với chấn thương lệ đạo nhất bởi lẽ: Mi mắt như một người lính gác cổng cho cơ quan thị giác, mọi tác nhân sang chấn hay tác nhân gây bệnh đều đi qua mi rồi mới xâm nhập được vào nhãn cầu. Rất nhiều trường hợp may mắn nhờ có mi và phản xạ nhắm mi mà con mắt được bảo toàn. Nhưng cũng có những trường hợp cả mi và nhãn cầu đều tổn hại do tác nhân sang chấn quá mạnh. Nhẹ thì mi cũng xây xát bầm máu, nặng hơn thì đứt đoạn rách nát. Chấn thương rách mi mắt ra khỏi chỗ bám của nó rất hay kèm theo đứt lệ quản (thường gặp trong những chấn thương mi nặng do mảnh thủy tinh hay vật sắc nhọn găm vào vùng góc trong khóe mắt).

Triệu chứng của chấn thương lệ đạo

Tùy theo chấn thương dạng đơn thuần hay phối hợp mà có triệu chứng khác nhau, nhưng nhìn chung chấn thương lệ đạo sẽ có các triệu chứng như sau:

- Chảy máu: Các vết thương mắt hay vùng đầu mặt nói chung sẽ chảy máu khá nhiều do tính chất mạch máu, vòng nối tuần hoàn phong phú.

- Biến dạng giải phẫu: Tùy tác nhân sang chấn, độ trầm trọng của chấn thương như mi mắt bị gián đoạn, rách nát, đứt rời, mất tổ chức, đi lệch giải phẫu…; đường lệ bị gián đoạn hay mất một đoạn, có thể làm giảm hay mất khả năng dẫn lưu nước mắt. Triệu chứng sẽ là chảy nước mắt; chấn thương hốc mắt gây phòi cơ, mỡ trong hốc mắt ra ngoài, di lệch xương hốc mắt gây biến dạng và mất cân đối vùng mặt. Cảm giác của bệnh nhân có thể là: Tê bì, dị cảm vùng quanh mắt tổn thương, song thị do kẹt cơ vận nhãn vào vùng vỡ của hốc mắt, mắt bị lồi ra hay thụt vào so với mắt bên kia.

- Nếu có chấn thương nhãn cầu phối hợp thì càng nặng nề hơn, mắt mờ, chảy máu nhiều hơn, phòi các tổ chức nội nhãn, nhiều biến chứng và di chứng hơn…

- Toàn thân: Đa chấn thương, chấn thương sọ - mặt đi kèm không phải là hiếm. Trong hoàn cảnh đó sẽ có các dấu hiệu đe dọa tính mạng, hôn mê, shock… Vỡ xương chính mũi làm chảy máu mũi ồ ạt thường kèm theo vỡ ngách lệ mũi, gây di chứng tắc lệ đạo đoạn trong xương mũi.

- Bỏng da mi, mặt hay toàn thân: Hiếm gặp hơn như bỏng kim loại nóng chảy, nổ bình ắc-quy, nổ cầu chì…

Hậu quả và di chứng của chấn thương lệ đạo

- Mi mắt có chức năng che chắn, bảo vệ nhãn cầu, dàn nước mắt trên bề mặt nhãn cầu, thẩm mỹ…, do đó tổn thương mi có thể gây sẹo xấu, hở mi, hếch mi ảnh hưởng đến thẩm mỹ. Nhãn cầu không được mi che chắn có thể  bị khô, loét, viêm nhiễm… gây mù loà về sau.

- Hệ thống dẫn nước mắt nếu bị cắt đứt sẽ gây chảy nước mắt kéo dài. Việc chảy nước mắt liên tục sẽ khiến bệnh nhân ngại giao tiếp, ngại ra chỗ đông người. Hơn nữa, việc lau nước mắt một cách liên tục có thể làm viêm da mi, thậm chí lật mi. Lệ đạo bị nghẽn tắc cũng làm thay đổi khúc xạ giác mạc, gây ảnh hưởng đến thị giác ban đêm, khiến người bệnh khó khăn trong điều khiển phương tiện giao thông.

- Nếu hốc mắt bị gãy, vỡ, lún gây biến dạng khuôn mặt, gây kẹt thần kinh, cơ, mạch máu vào chỗ vỡ… ảnh hưởng đến chức năng mắt. Nhẹ thì mắt có thể bị lác hay nhìn đôi (song thị), mắt có thể bị lún vào sâu hay lồi ra, có thể vỡ kẹt vào vị trí nứt xương… rất nguy hiểm cho nhãn cầu. Đáng sợ nhất là mù loà do tổn hại thần kinh mắt đoạn sau nhãn cầu.

Điều trị chấn thương lệ đạo

Các chấn thương lệ đạo thường gây chảy máu nhiều nên việc sơ cứu rất quan trọng. Việc sơ cứu đúng cách sẽ giúp tránh việc bệnh nhân sốc do mất máu. Nên lưu ý: Nếu có vết thương thủng hay vỡ nhãn cầu thì không nên băng ép bởi nếu băng ép, các tổ chức nội nhãn sẽ phòi ra. Nên băng che hoặc dùng khiên bảo vệ mắt có lỗ sẽ tiện lợi hơn. Ngoài ra, bệnh nhân cần được giảm đau tốt, dùng kháng sinh liều đầu và phổ rộng, tiêm uốn ván nếu cần thiết.

Khâu phục hồi giải phẫu mi, nối lệ quản có đặt ống silicone qua một hoặc 2 lệ quản không phải là kỹ thuật quá khó nhưng phải được tiến hành trong môi trường chấn thương chỉnh hình chuyên khoa mắt. Bệnh nhân nên được khám lại, cắt chỉ, rút ống ở các cơ sở chuyên khoa mắt để bảo lưu được kết quả phẫu thuật.

Các phương tiện và kỹ thuật mổ mới như: Ống John, ống Mono-K, kỹ thuật mổ lệ đạo nội soi có đèn laser dẫn đường sẽ giúp bệnh nhân không chảy nước mắt kéo dài.

Phòng ngừa chấn thương lệ đạo

- Cần đề phòng các tai nạn xảy ra, bao gồm cả tai nạn giao thông, tai nạn lao động, sinh hoạt…

- Khi lưu thông trên đường, cần đội mũ bảo hiểm, kính bảo vệ mắt.

- Trong quá trình lao động, cần trang bị bảo hộ đầy đủ (mũ, kính…), đặc biệt trong một số ngành nghề đặc thù.