Trao đổi với phóng viên Tuổi Trẻ, bà Anastasia Long - phụ trách bộ phận truyền thông Nhà xuất bản Frontiers - tái xác nhận bài báo khoa học vừa bị gỡ bỏ do mâu thuẫn lợi ích, làm mất tính liêm chính của quá trình bình duyệt khi các tác giả lẫn phản biện và biên tập viên đều có quan hệ với nhau: tác giả Võ Nguyễn Đại Việt, tác giả Pau Loke Show, phản biện Nguyễn Thị Đông Phương, phản biện Chin Kui Cheng và biên tập viên Su Shiung Lam.

* Theo quy định của tạp chí trong quá trình gửi bản thảo, các tác giả được yêu cầu lựa chọn một biên tập viên. Đồng thời, tác giả cũng có thể đề xuất người phản biện đánh giá bản thảo của họ. Vậy nhóm tác giả có chọn Su Shiung Lam làm biên tập viên, đồng thời đề xuất Nguyễn Thị Đông Phương và Chin Kui Cheng làm phản biện?

- Theo quy định, tác giả có thể biết ai là biên tập viên phụ trách quá trình bình duyệt bản thảo bài báo trước khi xuất bản. Thực tế, chính các tác giả đã lựa chọn Su Shiung Lam làm biên tập viên khi họ gửi bài. Nguyễn Thị Đông Phương cũng được nhóm tác giả đề xuất làm phản biện, còn phản biện Chin Kui Cheng do biên tập viên Su Shiung mời.

* Khi danh tính của biên tập viên và các phản biện được công khai vào thời điểm xuất bản bài báo, các tác giả có thông báo cho tạp chí và nhà xuất bản về mâu thuẫn lợi ích?

- Không, nhóm tác giả không thông báo cho Frontiers về mâu thuẫn lợi ích sau khi danh tính của biên tập viên và các phản biện được công khai.

* TS Võ Nguyễn Đại Việt là biên tập viên phụ trách bình duyệt một bài báo khác của tác giả liên hệ Pau Loke Show cũng vừa bị gỡ bỏ. Ông Việt có khai báo mâu thuẫn lợi ích trong quá trình bình duyệt bài báo trên?

- Không, TS Việt đã không khai báo mâu thuẫn lợi ích trong quá trình bình duyệt bài báo mà bạn vừa đề cập.

* Tên của Võ Nguyễn Đại Việt, Su Shiung Lam và Pau Loke Show hiện không còn hiển thị trong danh sách ban biên tập của Frontiers in Energy Research. Bà có thể xác nhận tất cả họ đã bị loại khỏi ban biên tập? Nếu đúng, lý do họ bị xóa tên là gì?

- TS Võ Nguyễn Đại Việt, TS Su Shiung Lam và TS Pau Loke Show đều đã bị loại khỏi ban biên tập tạp chí Frontiers in Energy Research.

TS Việt và TS Lam bị xóa tên hồi đầu năm nay do ít tham gia hoạt động biên tập. TS Show đã được thông báo rõ rằng ông sẽ bị sa thải vì những xung đột lợi ích với các tác giả mà ông đã không khai báo, như đã ghi rõ trong chính sách biên tập của chúng tôi.

Quyết định xóa tên khỏi ban biên tập đã được thông báo tới ba vị này theo đúng quy trình của Frontiers.

* Frontiers có nhận thấy dữ liệu trong bài báo bị gỡ có dấu hiệu bất thường, nhiều khả năng ngụy tạo và quan điểm của nhà xuất bản về việc này ra sao?

- Trong quá trình điều tra, bộ phận phụ trách liêm chính nghiên cứu của chúng tôi đã nhận biết về khả năng thao túng dữ liệu trong bài báo. Theo hướng dẫn của Ủy ban Đạo đức xuất bản (Committee on Publication Ethics - COPE), chúng tôi đã liên hệ với các tác giả yêu cầu họ giải trình. Tuy nhiên, giải thích của họ không thỏa đáng.

Như đã nêu trong các hướng dẫn về chính sách và đạo đức xuất bản của chúng tôi, Frontiers không chấp nhận việc ngụy tạo dữ liệu hoặc hình ảnh, cũng như chỉnh sửa dữ liệu hoặc hình ảnh. Những kết quả không đáng tin cậy, dù là bởi hành vi sai trái (như ngụy tạo dữ liệu) hay lỗi trung thực (như tính toán sai hoặc sai sót thực nghiệm), sẽ bị thể hiện quan ngại và có khả năng bị gỡ bài.

* Có hai người mang cùng họ tên Nguyễn Thị Đông Phương, đều làm việc tại ĐH Đà Nẵng và có hai địa chỉ email khác nhau. Bà có thể xác nhận ai là người phản biện bài báo bị gỡ bỏ? Ngoài ra, tài khoản Nguyễn Thị Đông Phương trên trang web của Frontiers do người phản biện đăng ký, hay được Frontiers tự động tạo ra?

- Người phản biện bài báo bị gỡ chính là TS Phương và địa chỉ đăng ký của bà Phương là Trường ĐH Sư phạm kỹ thuật - ĐH Đà Nẵng. Hồ sơ Nguyễn Thị Đông Phương do chủ sở hữu tài khoản này tạo ra khi họ đăng ký với Frontiers, chứ không phải do Frontiers tự động tạo ra.

Cấu kết sản xuất bài báo khoa học quốc tế: Tự phản biện và duyệt bài cho nhau

Một số nhà khoa học Việt Nam vừa bị phát hiện có mối quan hệ với một nhóm nhà khoa học ở nước ngoài để tự phản biện và duyệt bài báo khoa học cho nhau rồi đăng trên nhiều tạp chí quốc tế.