Kỳ 1: Rút ruột lòng sông

Phóng to

“Cát tặc” hoạt động trên sông Thị Vải - Ảnh: Vũ Thanh Bình

Cũng như nhiều nơi khác, sông Thị Vải, sông Đồng Nai - hai sông lớn của khu vực Đông Nam bộ - đang bị “cát tặc” hành hạ, tàn phá. Hằng ngày, “cát tặc” ngang nhiên hoạt động và sẵn sàng chống trả khi có lực lượng chức năng đi kiểm tra.

Tơi bời các nhánh sông

Giữa tháng 6-2011, chúng tôi theo ghe xuôi ngược trên sông Thị Vải đến những “điểm nóng” khai thác cát lậu tại hai địa bàn huyện Nhơn Trạch, Long Thành (Đồng Nai) và chứng kiến nhiều sà lan, ghe bơm hút cát thản nhiên đi lại trên sông này.

Tại rạch Bến Lớn thuộc xã Long Thọ (huyện Nhơn Trạch), anh Giác - một người dân sống bằng nghề sông nước hàng chục năm qua - nói: “Cả một vùng bờ sông đã bị hút rỗng cát phía dưới nên đổ sập xuống hết. Trước đây chỗ này chỉ là một con rạch nhỏ, nay vì bị hút hết cát mà trở thành lòng sông rộng. Nhiều cù lao quanh đây như cù lao Trũng Nhum, cù lao Dừa cứ sạt lở sụp xuống sông tạo thành đường vòng cung dài mấy trăm mét”. Theo anh Giác, khi lực lượng tuần tra truy bắt thì nạn hút cát trộm tạm lắng, sau đó vẫn đâu vào đấy. Sông cứ bị rút ruột tạo thành lõm; đùng, đập của dân đổ xuống sông chỉ vì tình trạng khai thác cát.

Người dân ở ven sông bảo sau “trận đánh” của Công an Đồng Nai mới đây bắt giữ 32 đối tượng khai thác cát ở đồng Mu Rùa thuộc sông Thị Vải (khu vực xã Long Thọ, Phước An, huyện Nhơn Trạch), dân rất hân hoan vì đã lâu lắm rồi họ mới chứng kiến một ổ “cát tặc” quy mô lớn bị công an đánh úp. Một cán bộ rành rẽ chuyện khai thác cát trái phép ở đồng Mu Rùa nhiều năm tâm sự: “Ghe hút cát công khai, phải có người “chống lưng” mới ngang nhiên như vậy”.

Khi dẫn chúng tôi chỉ từng con rạch, cù lao sạt lở ở địa bàn huyện Nhơn Trạch do khai thác cát, anh Năm - một người sống bằng nghề sông nước - chỉ tay vào những chiếc ghe chằng chịt ống đang hút cát, lắc đầu: “Các ghe nhỏ này đi trên sông, hễ thấy vắng người là hút trộm cát rồi đưa về các bãi thu mua hoặc đưa đến các sà lan nằm ngay trên sông này để bán trực tiếp”.

Sông Thị Vải đang thoi thóp vì tình trạng khai thác cát lậu bất kể giờ giấc. Hằng đêm, ở gần cảng Gò Dầu, xáng cạp múc cát đổ vào sà lan rầm rộ. Trong khi đó, Sở Tài nguyên - môi trường Đồng Nai cho biết khu vực này hiện không có trường hợp nào được cấp phép khai thác cát, chỉ có vài đơn vị được Sở Giao thông vận tải cấp phép nạo vét luồng rạch vào ban ngày.

Phóng to

Ghe hút cát lậu trên sông Thị Vải - Ảnh: Vũ Thanh Bình

Khó ngăn chặn

Chỉ riêng tại TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, đoạn sông chính Đồng Nai qua địa bàn này dài khoảng 30km, tình hình khai thác, vận chuyển cát lậu vẫn xảy ra tại khu vực các phường Tân Vạn, Bửu Hòa, Bửu Long, các xã An Hòa, Long Hưng, Hiệp Hòa... suốt nhiều năm qua. Việc khai thác cát trái phép đã làm sạt lở nhiều đoạn sông mà đến nay chưa ai dám khẳng định bao giờ xử lý dứt điểm được.

UBND TP Biên Hòa cho biết sở dĩ vẫn chưa xử lý tận gốc nạn khai thác cát do các đối tượng bơm hút cát bất chấp mọi thủ đoạn, bơm hút cát trái phép tại nhiều địa điểm cùng một lúc và tìm nhiều cách đối phó với các lực lượng chức năng. “Cát tặc” dùng các ghe nhỏ gắn hệ thống bơm hút cát từ lòng sông lên ghe lớn để vận chuyển đi tiêu thụ. Trường hợp bị bắt quả tang, “cát tặc” sẵn sàng chống trả và đánh chìm phương tiện. Cách đây không lâu, Phòng CSGT đường thủy Công an tỉnh Đồng Nai phát hiện ghe bơm hút cát đoạn sông Đồng Nai ở P.Tân Vạn (TP Biên Hòa), các đối tượng đã tháo nút lù dưới đáy ghe để nước vào nhấn chìm ghe. Khi lực lượng tổ chức trục vớt thì bị các đối tượng quay lại tấn công làm một cảnh sát bị thương nặng.

Thời gian gần đây, UBND tỉnh Đồng Nai có chỉ thị kiểm tra, xử lý hoạt động bơm hút cát không phép trên sông rạch nhưng tại các điểm nóng khai thác cát được tỉnh Đồng Nai khoanh vùng vẫn diễn ra tình trạng hút cát trái phép. Hằng đêm ghe nhỏ vẫn lén lút bơm cát ở sông Cái (một nhánh sông Đồng Nai), thản nhiên đưa về một bãi cát lộ thiên gần đó bán lại.

Giải thích nạn trộm cát hoành hành ở địa bàn TP Biên Hòa, ông Hồ Văn Lộc - chánh văn phòng UBND TP Biên Hòa - cho biết: “Trong sáu tháng đầu năm 2011, các lực lượng đã xử lý sáu vụ khai thác cát lậu, thu giữ bảy phương tiện nhưng việc bơm hút cát diễn biến ngày càng phức tạp và manh động”. Ông Lộc nói hiện nay đoàn kiểm tra của lực lượng TP Biên Hòa chỉ có một canô và một cán bộ chiến sĩ cắt cử theo dõi tình hình khai thác cát nên gặp khó khăn khi chủ động tổ chức truy bắt. Theo ông Lộc, ngay cả một số bến bãi cát nằm tại TP Biên Hòa có dấu hiệu mua bán, tiếp tay cho các đối tượng bơm hút cát nhưng việc bắt quả tang, xử lý cũng gặp nhiều khó khăn, phức tạp...