Trước hết, cục diện thế giới và ở từng khu vực đang có những biến chuyển nhanh chóng và phức tạp, vừa tạo ra những cơ hội to lớn vừa đặt ra những thách thức mới. Khủng bố đang có nguy cơ lan rộng, tình trạng mất ổn định và xung đột ở nhiều nơi tiếp tục là một mối đe dọa đối với hòa bình, an ninh và phát triển trên thế giới.

Dưới tác động của những tiến bộ kỹ thuật và khoa học-công nghệ và quá trình toàn cầu hóa, nền kinh tế thế giới đang bước vào thời kỳ phát triển mới, song lại phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt, chiều hướng gia tăng của xu hướng bảo hộ mậu dịch.

Trong khi đó, các vấn đề toàn cầu ngày càng trở nên gay gắt hơn như đói nghèo, dịch bệnh, ô nhiễm môi trường, tội phạm xuyên quốc gia..., đòi hỏi gia tăng mạnh mẽ những nỗ lực chung quốc tế để đối phó.

Thứ hai, hòa bình, hợp tác vì phát triển tiếp tục là xu thế chủ đạo trong quan hệ quốc tế, là nguyện vọng chung của nhân dân hai châu lục cũng như của nhân dân thế giới. Ðiều này, một mặt, tạo thuận lợi cho việc thực hiện tiêu chí của ASEM là xây dựng quan hệ đối tác Á - Âu mới toàn diện vì sự phồn vinh ở hai châu lục; mặt khác, đòi hỏi Á - Âu, là hai khu vực trọng yếu của thế giới, cần phải gia tăng hợp tác để có những đóng góp tương xứng hơn nhằm giữ vững hòa bình, an ninh, ổn định và phát triển thịnh vượng ở hai khu vực và trên thế giới.

Thứ ba, ASEM đang cũng đứng trước những đòi hỏi nội tại phải có sự đổi mới để phát triển mạnh mẽ hơn quan hệ hợp tác và nâng cao hơn vị thế quốc tế của Diễn đàn. Tuy hợp tác ASEM đã đạt những kết quả nhất định song đến nay còn nhiều hạn chế, chủ yếu tập trung vào đối thoại chính sách. Ðáng kể nhất là về kinh tế, hai châu lục chưa phát huy được những tiềm năng của mình. Sự khác biệt về trình độ phát triển, thứ tự ưu tiên hợp tác, cách thức tiếp cận vấn đề giữa Á - Âu đã hạn chế nhất định hiệu quả hợp tác.

Trong khi đó, việc EU tiếp tục mở rộng thành viên và tăng cường nhất thể hóa, ASEAN, ASEAN + 3 đẩy mạnh liên kết khu vực (thể hiện qua Tuyên bố hòa hợp ASEAN II, Cấp cao ASEAN + 3) không chỉ tăng thêm tiềm năng hợp tác của ASEM mà còn đòi hỏi phải tận dụng được những tiềm năng mới và to lớn này.

Việc kết nạp thêm 13 thành viên mới sẽ mở ra triển vọng ASEM trở thành Diễn đàn liên khu vực đầy tiềm năng của 39% dân số, 50% GDP và 44% thương mại của thế giới. Việc gia tăng đáng kể tiềm lực của ASEM đồng thời tất yếu đặt ra những vấn đề mới và đòi hỏi ASEM phải có những phát triển mới phù hợp. Tình hình trên đòi hỏi cần phải đổi mới Diễn đàn Hợp tác Á - Âu, ngay tại hội nghị Cấp cao ASEM-5 này.

Việt Nam, điểm hẹn của vận hội cho ASEM đổi mới

Nhận thức rõ những thách thức và yêu cầu của tình hình mới, các thành viên ASEM đều mong muốn Cấp cao ASEM-5 tại Hà Nội thành công và trở thành dấu ấn của sự đổi mới đưa Tiến trình ASEM đi vào hợp tác theo chiều sâu. Các thành viên ASEM đã hoàn toàn nhất trí với đề xuất của VN về chủ đề bao trùm của Cấp cao Hà Nội là "Tiến tới quan hệ đối tác Á - Âu sống động và thực chất hơn", và đã cùng VN có nhiều nỗ lực, đề xuất cụ thể để thực hiện mục tiêu này.

Có thể nói rằng, các thành viên, nhất là VN và các điều phối viên ASEM khác đã có những nỗ lực vượt bậc trong thời gian qua nhằm khắc phục sự khác biệt và đi đến nhất trí về việc mở rộng thành viên, qua đó tạo bước phát triển mới cả về chất và lượng cho ASEM, tăng thêm sức mạnh và tiếng nói của ASEM trên trường quốc tế. Với sự hiểu biết chung đạt được đến nay về một giải pháp thỏa đáng cho việc 3 nước thành viên ASEAN là Cam-pu-chia, Lào và Myanmar và 10 nước EU mới sẽ được kết nạp vào ASEM và tham gia Cấp cao ASEM-5, Hội nghị Hà Nội sẽ trở thành Cấp cao mở rộng đầu tiên trong lịch sử hình thành và phát triển của ASEM với sự tham dự của 39 thành viên.

Ðồng thời, việc nâng cao hiệu quả, tính thiết thực của hợp tác kinh tế và khai thác đầy đủ hơn tiềm năng của hợp tác văn hóa-những lĩnh vực hợp tác trọng yếu của ASEM - đang được các thành viên ASEM coi trọng như là những biện pháp hàng đầu để thúc đẩy hợp tác đi vào chiều sâu và thực chất hơn trong bối cảnh công nghệ thông tin và toàn cầu hóa.

Theo đó, các thành viên đang tích cực hoàn tất các dự thảo của "Tuyên bố Hà Nội về quan hệ đối tác kinh tế Á - Âu chặt chẽ hơn" và "Tuyên bố ASEM về đối thoại văn hóa-văn minh" để trình lên Cấp cao ASEM-5 thông qua. Ðây sẽ là những tuyên bố đầu tiên của ASEM ở cấp cao để đề ra định hướng dài hạn cũng như những biện pháp thiết thực cho hợp tác trong hai lĩnh vực kinh tế và văn hóa.

Với quan tâm đó, chúng ta đang tích cực thu xếp chương trình để tạo điều kiện cho các vị lãnh đạo dự Cấp cao ASEM-5 gặp gỡ với đại diện của "Nhóm đặc trách kinh tế ASEM" và "Diễn đàn doanh nghiệp Á - Âu lần thứ 9" và nghe các khuyến nghị của họ về việc tăng cường và làm thực chất hơn liên kết kinh tế giữa hai châu lục.

Trong bối cảnh ASEM mở rộng, các thành viên ASEM đều nhận thức về sự cần thiết và đang tích cực chuẩn bị cho các cuộc thảo luận tại Cấp cao Hà Nội về các vấn đề tương lai của ASEM, trong đó có định hướng dài hạn cho hoạt động của ASEM trong nhiều năm tới và vấn đề cải tiến cách thức hoạt động và điều hành. "Trang thông tin ASEM" cũng đang được dự kiến khai trương ngay trước Cấp cao ASEM-5 là một nỗ lực tăng cường hiệu quả hoạt động ASEM và góp phần quảng bá, nâng cao hình ảnh của Diễn đàn.

Có thể khẳng định rằng, trong tất cả các nỗ lực chung đó, các thành viên ASEM đặc biệt đánh giá cao sự phối hợp chặt chẽ và đóng góp quan trọng, thiết thực của VN với tư cách là nước chủ nhà và là điều phối viên, để bảo đảm cho Hội nghị Cấp cao ASEM-5 sẽ thành công.

Trước hết, do việc chúng ta đã nắm bắt được nguyện vọng chung của các thành viên để đề xuất chủ đề Hội nghị là "Tiến tới quan hệ đối tác Á - Âu sống động và thực chất hơn", nên đã được các thành viên đánh giá cao và nhất trí thông qua. VN cũng đã đề xuất Cấp cao Hà Nội xem xét thông qua Tuyên bố về hợp tác kinh tế; phối hợp với các nước xây dựng một chương trình nghị sự súc tích, với các chủ đề bao trùm mang tính chiến lược và thời sự cao để các vị lãnh đạo Á - Âu thảo luận và thông qua những biện pháp cụ thể để đưa hợp tác đi vào chiều sâu, thực chất trên cả ba lĩnh vực hợp tác. Chúng ta cũng đang đề xuất và tham gia đồng tác giả các sáng kiến mới trong nhiều lĩnh vực hợp tác thiết thực như công nghệ thông tin, công nghệ sạch, y tế...

Ðóng góp nổi bật nữa của VN là việc chúng ta đã rất chủ động và năng động phối hợp với các điều phối viên ASEM cùng các thành viên khác thúc đẩy các bên tìm giải pháp thỏa đáng, kịp thời cho việc kết nạp các thành viên mới. Trên cơ sở nắm bắt được tâm tư chung, chúng ta đã kịp thời đề xuất một số cách thức khắc phục khác biệt giữa Á - Âu, đưa ra lộ trình phù hợp, đồng thời phối hợp và phát huy được tinh thần xây dựng, hợp tác, trách nhiệm của các điều phối viên cũng như các thành viên khác tìm giải pháp thỏa đáng, mềm dẻo mà vẫn bảo đảm nguyên tắc hợp tác chung. Cũng cần phải nói, việc tìm ra giải pháp cho vấn đề này đã giúp duy trì đà hợp tác xây dựng của ASEM nói chung, tránh được khả năng xấu là ASEM có thể đi vào bế tắc nếu các bên không tìm ra được một giải pháp hợp lý, công bằng.

Cùng với những đóng góp nói trên, chúng ta đã nỗ lực vượt bậc để hoàn thành tốt công tác chuẩn bị mọi mặt, đảm bảo cho thành công của Hội nghị. Các công tác chuẩn bị nội dung, lễ tân, hậu cần, an ninh, văn hóa - tuyên truyền đã được bắt đầu từ một năm rưỡi nay với việc thành lập "Ủy ban Quốc gia về Chuẩn bị và Tổ chức Hội nghị Cấp cao ASEM-5" do Phó Thủ tướng Vũ Khoan làm Chủ tịch và Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Dy Niên là Phó Chủ tịch. Ðến nay, chúng ta đã hoàn thành một khối lượng công việc đồ sộ một cách hiệu quả, kịp thời, được các thành viên ASEM đánh giá cao. Chúng ta cũng đã nỗ lực tạo ra một bầu không khí hữu nghị, hợp tác Á - Âu rộng khắp trước thềm Hội nghị Cấp cao thông qua việc tổ chức hàng loạt các hoạt động, giao lưu đa dạng và đặc sắc trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội.

Diễn ra vào thời điểm lịch sử hội tụ các nhân tố khách quan và chủ quan, thời cơ to lớn và thách thức mới, nguyện vọng chung của cả Tiến trình và ý chí quyết tâm, kiên định bản lĩnh cùng với sự mềm dẻo, linh hoạt của VN, các thành viên ASEM nói chung và VN nói riêng đều mong đợi và tin tưởng rằng, Hội nghị Cấp cao ASEM-5 Hà Nội sẽ thành công rực rỡ, mang đậm dấu ấn VN, góp phần đưa quan hệ đối tác giữa hai châu lục lên một tầm cao mới theo hướng sống động, thiết thực và hiệu quả hơn.