Những em bé mới qua độ tuổi sơ sinh, còn đỏ hỏn được che chắn cẩn thận để sẵn sàng vượt đường xa đến chích ngừa vắc xin. Nhưng điều mà các bé nhận lại, chỉ là cái lắc đầu ái ngại của trạm trưởng. 

Vắc xin 5 trong 1 đã hết gần nửa năm nay. Không chỉ Hà Giang mà hầu khắp các tỉnh thành đều hết loại vắc xin 5 trong 1 (phòng 5 bệnh nguy hiểm: bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B, viêm phổi và viêm màng não mủ do Hib) và vắc xin 3 trong 1 (bạch hầu, ho gà, uốn ván). 

Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương khẳng định với những bệnh đã có vắc xin thì tỉ lệ trẻ chích ngừa phải trên 90% mới đạt miễn dịch cộng đồng. Nếu vắc xin miễn phí gián đoạn quá lâu thì những "vùng lõm" tiêm chủng sẽ nhiều lên, tạo khoảng trống miễn dịch để vi khuẩn, vi rút trỗi dậy.

Ở tỉnh Hà Giang, phần lớn đồng bào là người dân tộc thiểu số, đời sống rất khó khăn, chủ yếu làm nương rẫy. Một mũi vắc xin 5 trong 1 dịch vụ (giá gần cả triệu đồng) là quá sức chi trả. Những đứa trẻ nơi đây thậm chí hiếm khi được thưởng thức hương vị sữa tươi, nói gì đến những mũi vắc xin nhập khẩu từ Pháp, Bỉ. 

Nên trẻ chỉ còn biết chờ đợi vắc xin miễn phí trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng. Cách đây gần chục năm, thuyết phục được bà con cho trẻ đi chích ngừa, nhất là đồng bào người Mông xuống núi để đến trạm y tế tiêm vắc xin là cả một vấn đề nan giải, thậm chí cán bộ tiêm chủng phải xách xô vắc xin leo lên những ngọn núi cao chót vót để tiêm cho trẻ. 

Nhưng giờ đây, trẻ đã đến với trạm y tế, nhưng vắc xin lại hết. Điều khiến cán bộ tiêm chủng lăn tăn nhất là câu hỏi: Bà con đến lần 1, lần 2, lần 3… vắc xin đều hết. Liệu sau này, vắc xin về đủ, liệu họ còn niềm tin và quay lại trạm?

Lịch sử tiêm chủng của Việt Nam đã có 40 năm. Đây là một thành quả lớn, là một điểm sáng của y tế nước nhà. Nhờ có tiêm chủng, chúng ta thanh toán được bệnh bại liệt, loại trừ được uốn ván sơ sinh, khống chế và tiến tới loại trừ bệnh sởi, giảm đáng kể tỉ lệ nhiễm vi rút viêm gan B, giảm tỉ lệ bạch hầu, ho gà ở trẻ dưới 5 tuổi… 

Có không biết bao nhiêu trẻ nhỏ đã tránh được nguy cơ nhiễm bệnh, tử vong nhờ tiêm chủng.

Giờ đây, bức tranh tiêm chủng được tô thêm nhiều gam màu sáng hơn khi ngoài tiêm chủng miễn phí, chúng ta còn có tiêm chủng dịch vụ. Tổng số vắc xin có mặt trên thị trường là trên 40 loại, điều đó có nghĩa trẻ em và người lớn được chủ động phòng nhiều bệnh hơn, người dân có nhiều lựa chọn hơn về chủng loại vắc xin cũng như giá thành. 

Và trong bối cảnh vắc xin miễn phí khan hiếm thì một số gia đình đã cố gắng thu vén, cho con đi chích ngừa dịch vụ để được đủ liều, đúng lịch.

Cũng nhờ có hệ thống tiêm chủng tư nhân ra đời mà có không biết bao nhiêu người bị chó cắn, mèo cào thoát được nguy cơ nhiễm dại và tử vong. Trong khoảng 5 năm trở lại đây, các cơ sở tiêm chủng dịch vụ của hệ thống y tế công lập liên tục bị gián đoạn vắc xin dại. 

Trên thực tế, vắc xin gì có thể chờ đợi, chứ vắc xin dại thì không. Cuộc đua giữa vắc xin với vi rút dại quyết định sự sống còn của người bị chó, mèo nghi dại cắn, cào. Vắc xin được tiêm sớm, đủ và đúng phác đồ là biện pháp duy nhất cứu sống nạn nhân. 

Chính vì vậy, vắc xin dại được coi là vắc xin đặc thù, mang tính điều trị. Tôi còn nhớ khoảng năm 2018, vắc xin dại hết trên toàn hệ thống y tế công lập. Rất nhiều người bị chó cắn, mèo cào đi săn lùng vắc xin. 

Và may thay, hệ thống tiêm chủng tư nhân vẫn đủ đáp ứng. Và các điểm tiêm chủng của cơ sở y tế công lập đều nhiệt tình viết mẩu giấy hướng dẫn khách hàng đến điểm tiêm chủng có vắc xin dại.

Nói như vậy để thấy bức tranh tiêm chủng ở nước ta đã hoàn thiện hơn khi tồn tại song song cả 2 loại hình: tiêm chủng mở rộng của Nhà nước và tiêm chủng dịch vụ, tiêm chủng của khối tư nhân. 

Khi y tế công lập còn bị ràng buộc bởi rất nhiều quy định về mua sắm, đấu thầu thì tiêm chủng tư nhân như một sự tương hỗ đắc lực. Và nếu 1 trong 2 loại hình tiêm chủng này "yếu đi" thì miễn dịch cộng đồng, sức khỏe trẻ em đều bị ảnh hưởng.

Nỗi sợ mang tên 'hết vắc xin'

9 năm trước, tôi từ Mỹ về với cô con gái út vừa tròn 3 tháng tuổi. Trong 3 tháng sau khi sinh tại Mỹ, con gái tôi cứ đến hẹn là khám định kỳ, tiêm vắc xin các mũi theo quy định. Có lẽ vì vậy, tôi luôn nghĩ việc tiêm chủng cho con là đơn giản.