Một số đầu sách của nhà văn Tô Hoài sẽ ra mắt - Ảnh: Lam Điền

Vậy là bạn đọc lại có dịp gặp những trang viết của Tô Hoài trong danh mục các sách do Sách Phương Nam mua bản quyền từ gia đình nhà văn.

Trong lần in này có ba tập truyện ngắn: Khách nợ, Chiếc áo xường xám màu hoa đào, Chuyện để quên, bốn tập tiểu thuyết gồm: Miền Tây, Quê nhà, Quê người, Mười năm và hai tập bút ký: Ký ức phiên lãng và Ký ức Đông Dương.

Gặp lại tác phẩm Tô Hoài cũng chính là gặp lại một phần lịch sử qua cái nhìn của một nhà văn tài hoa. Bốn tập tiểu thuyết về đề tài người nông dân theo cách mạng, hai quyển Miền Tây và Mười năm thuộc danh sách các tác phẩm của Tô Hoài được chọn trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật đợt 1 (năm 1996).

Tô Hoài đã sống trong lòng những biến động của người dân quê ông, của người dân nơi ông đến công tác và gắn bó, để từ vốn sống đó ông viết như một chiêm nghiệm, một cách nuôi sống kỷ niệm của ông và những người những việc ông có can hệ vào.

Hai tập bút ký mang tính chia sẻ về những chuyến đi: ba nước Đông Dương và một số nước xa hơn, ở nhiều châu lục khác: Á, Âu, Phi, Mỹ. Những câu chuyện đường xa, sự lạ thường được Tô Hoài nắm bắt cùng với “lịch sử cách mạng” của từng nơi, phù hợp với không khí của những chuyến đi du lịch mang màu sắc công cán, có thể xem đây như một mảng riêng trong văn phong của Tô Hoài.

Mảng truyện ngắn của Tô Hoài thật sự là những điều kỳ thú. Đọc truyện ngắn của ông, thấy tin cậy hơn một số người viết ký. Có lẽ chính vì ông đã sống quá nhiều trước khi viết, cuộc sống và trang văn quyện vào nhau, mà có phải một cuộc sống nhàn tẻ giản đơn của thời buổi ăn sung mặc sướng đâu, Tô Hoài đã sống xuyên qua nhiều thăng trầm ghê gớm của đất nước.

Thế nên truyện ông viết ra tự nhiên như hơi thở, nhưng lắm khi đặc dị và vô cùng quý giá bởi chỉ có những ai từng sống trong những hoàn cảnh đặc biệt mới thở được cái hơi cũng vô cùng đặc biệt ấy.

Như truyện Vượt Tây Côn Lĩnh, thật khó tìm đâu những trang viết về cái bi tráng, cùng kiệt của người lính Việt Minh buổi đầu đánh Pháp trên rẻo cao như vậy: hành quân ở đỉnh cao trong đêm rét đến bật lửa không cháy, ét xăng đổ ra vẫn không bén được lửa và trong đơn vị chốc chốc lại báo lên có một người vừa chết rét, y tá cũng chết cứng hàm, toàn đơn vị phải người này bấu người kia xem có còn sống không...

Hay như truyện ngắn Chiếc áo xường xám màu hoa đào, có lẽ những ai nghiên cứu về nhân vật Phùng Chí Kiên không thể bỏ qua truyện ngắn này. Ở đây, Tô Hoài khéo léo thuật lại vắn tắt những dấu mốc trong cuộc đời hoạt động của Phùng Chí Kiên, kể cả giai đoạn ông vào Sài Gòn với tên Phùng Ngươn Bình.

Nhưng bi thiết hơn cả là truyện kể về một phần nhỏ trong phần cuối cuộc đời của Phảy - người yêu Phùng Chí Kiên, từng đi từ vùng biên giới Lạng Sơn sang Hong Kong hoạt động cách mạng, rồi quay về chờ đợi người yêu trong vô vọng đến cuối đời...

Và trong tập Chuyện để quên có một truyện ngắn mang cái tên khô khốc Khiêng máy, nhưng đây hẳn là những tình tiết sống động về tờ báo Cứu Quốc những ngày tháng sơ tán lên rừng.

Những người thợ nhà in, thợ đúc chữ đã sống chết khiêng máy, vác giấy, chạy lánh giặc Pháp lùng bố trên núi cao... hi sinh người để giữ máy in, vừa chạy giặc vừa bảo quản giấy in khỏi mưa rừng và cả nguy cơ bị mối rừng ăn sạch trong một đêm... có lẽ là câu chuyện làm báo khó tìm thấy ở nền báo chí nào trên thế giới. Ấy nhưng những chuyện như thế lại làm nên văn nghiệp của Tô Hoài.