Những giờ qua, đòn thuế quan mới của Mỹ và những biện pháp trả đũa từ các đối tác đã thúc đẩy nhiều đợt bán tháo mạnh trên thị trường tài chính toàn cầu. Thị trường chứng khoán châu Á, châu Âu và Mỹ chứng kiến sự sụt giảm mạnh, ngành ô tô bị ảnh hưởng nặng nề nhất.

Leo thang chưa thấy điểm dừng

Hôm 4-3, Tổng thống Mỹ Donald Trump áp thuế 25% lên Canada và Mexico, đồng thời tăng gấp đôi mức thuế bổ sung với hàng Trung Quốc từ 10% lên 20%, ảnh hưởng tới các mặt hàng điện tử quan trọng như điện thoại thông minh, laptop, máy chơi game, đồng hồ thông minh. Động thái này dẫn đến các biện pháp đáp trả nhanh chóng, đẩy nền kinh tế thế giới vào một cuộc chiến thương mại ngày càng leo thang.

Các nhà phân tích chỉ ra trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên, ông Trump chỉ áp các mức thuế cao sau các cuộc điều tra kéo dài. Nhưng sau khi nhậm chức tổng thống lần hai, bằng cách tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia liên quan đến dòng người nhập cư và ma túy qua biên giới, ông Trump có thể điều chỉnh các mức thuế "chỉ bằng một nét bút".

"Chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên mới, trong đó khẩu hiệu là bảo vệ thị trường, và Mỹ đang dẫn đầu xu hướng này. Trung Quốc đã đáp trả bằng cách nhắm vào nhóm cử tri trung thành nhất của ông Trump trong ngành nông nghiệp. Nhưng điều đó sẽ không cản được ông ấy" - bà Alicia Garcia Herrero, chuyên gia kinh tế tại Ngân hàng đầu tư Natixis (Pháp), nhận định.

Trung Quốc đã công bố áp thuế bổ sung từ 10 - 15% với hàng hóa Mỹ để trả đũa. Các mức thuế mới sẽ có hiệu lực vào ngày 10-3, bao gồm thuế 15% với thịt gà, lúa mì, bắp, bông và 10% đối với lúa miến, đậu nành, thịt heo, thịt bò, trái cây, rau quả và các sản phẩm từ sữa và cá.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lâm Kiếm nói: "Trung Quốc sẽ chiến đấu đến cùng nếu Mỹ khăng khăng tiến hành chiến tranh thuế quan, chiến tranh thương mại hoặc bất kỳ hình thức chiến tranh nào khác".

Với các nước láng giềng của Mỹ, bước đi mới nhất khiến số phận của hiệp định thương mại mà ông Trump đã đàm phán với Canada và Mexico trong nhiệm kỳ đầu tiên trở nên không chắc chắn. Canada đã thông báo áp thuế trả đũa 25% với số hàng hóa nhập từ Mỹ trị giá 155 tỉ USD.

Với việc không bên nào chịu nhượng bộ, căng thẳng có thể tiếp tục leo thang. Ngày 4-3, ông Trump đã ngụ ý trên mạng xã hội: "Khi ông Trudeau áp thuế trả đũa lên Mỹ, thuế đối ứng của chúng tôi sẽ lập tức tăng lên ở mức tương đương".

Không chỉ Canada, Mexico, Trung Quốc mà một loạt nền kinh tế khác có thể sẽ bị cuốn vào. Ông Trump đã thông báo các kế hoạch thuế quan trong thời gian tới, bao gồm thuế quan đối ứng vào tháng 4 với tất cả đối tác thương mại áp mức thuế riêng với hàng Mỹ, cũng như thuế 25% đối với ô tô, chất bán dẫn, dược phẩm.

Ông Trump cũng dọa áp thuế 25% đối với hàng hóa Liên minh châu Âu (EU) và đã ra lệnh điều tra đối với đồng và gỗ nhập khẩu. Mức thuế mới đối với thép và nhôm nước ngoài cũng sẽ có hiệu lực vào ngày 12-3.

"Bài học từ những tuần đầu tiên trong nhiệm kỳ tổng thống của ông Trump là những chính sách này có thể thay đổi tùy thuộc vào những nhượng bộ mà các quốc gia sẵn sàng thực hiện. Nhưng nếu chúng kéo dài, tác động sẽ đáng kể" - hai nhà kinh tế học của Bloomberg Economics nhận định.

Gây hại cho cả Mỹ và toàn cầu

Tổng thống Trump đang từ bỏ chính sách thương mại tự do mà Mỹ đã theo đuổi trong nhiều thập niên sau Thế chiến 2. Ông Trump lập luận rằng thương mại mở đã khiến Mỹ mất hàng triệu việc làm trong các nhà máy và rằng thuế quan là con đường dẫn đến sự thịnh vượng quốc gia.

Ông Trump đã bác bỏ quan điểm của các nhà kinh tế học chính thống, những người cho rằng chủ nghĩa bảo hộ gây tốn kém và không hiệu quả. "Thuế nhập khẩu là một vũ khí rất mạnh mà các chính trị gia chưa sử dụng" - ông Trump tuyên bố đầu tuần này.

Theo Trung tâm nghiên cứu Budget Lab, các mức thuế mới đã đẩy thuế nhập khẩu trung bình của Mỹ lên mức cao nhất kể từ năm 1943. Điều này khiến các hộ gia đình Mỹ có thể phải chịu thêm chi phí tới 2.000 USD. Các nhà kinh tế cho rằng thuế cao có thể sẽ kéo tăng trưởng kinh tế ở cả Mỹ và các quốc gia bị tăng thuế.

Người phát ngôn Ủy ban châu Âu Olof Gill cho rằng động thái của Mỹ có thể làm gián đoạn thương mại toàn cầu, gây tổn hại cho các đối tác kinh tế và gây ra sự bất ổn. "Những mức thuế quan này đe dọa chuỗi cung ứng vốn được liên kết chặt chẽ, dòng vốn đầu tư và sự ổn định kinh tế ở hai bờ Đại Tây Dương".

Tổng thống Trump càng dọa tăng thuế với các đối tác thương mại của Mỹ thì các nhà kinh tế toàn cầu càng lo về một làn sóng lạm phát khác trên thế giới. "Cuộc chiến thuế quan gây lạm phát, đó là điều không cần phải bàn cãi" - ông Carsten Brzeski, trưởng bộ phận nghiên cứu vĩ mô toàn cầu tại ING Research, chỉ ra.

Ứng phó với thương chiến: Tận dụng cơ hội, hạn chế rủi ro

Diễn biến của cuộc chiến thương mại ngày càng gay gắt khi Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt đầu công bố chính sách áp thuế với một số nước, đặc biệt là việc áp thuế đối với nhôm và thép.