Đầu xuôi, đuôi lọt

TS Võ Kim Cương, nguyên phó Kiến trúc sư trưởng TP.HCM, nói rằng vướng mặt bằng làm cho nhiều dự án giao thông TP đình trệ, đội vốn rất cao. Hệ lụy này gây ra nhiều tác hại về kinh tế - xã hội và môi trường.

Chưa kể có những dự án chúng ta đi vay vốn, càng kéo dài lãi càng phát sinh, điển hình là các dự án như metro số 1, metro số 2. Thậm chí có nhà thầu đã đòi bồi thường trong thời gian chúng ta chậm giao mặt bằng. Đến nay sau gần 17 năm, dự án metro số 1 chuẩn bị về đích, còn với metro số 2 giải phóng mặt bằng vẫn chưa xong dù rằng đã triển khai 14 năm.

"Bồi thường giải phóng mặt bằng cho các dự án luôn là vấn đề phức tạp, nếu làm tốt ngay từ đầu, xử lý dứt điểm một lần, dự án sẽ về đích sớm, đỡ bị đội vốn. Nếu dây dưa nhiều năm, chi phí xây lắp cũng như giá đất sẽ tăng rất cao. Bởi vậy có chính sách bồi thường tốt ngay từ đầu sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án giao thông tới đây được triển khai nhanh hơn", ông Cương nói.

Dự án đường vành đai 3 TP.HCM nhờ truyền thông vận động tạo được sự đồng thuận, ủng hộ rất lớn của người dân. Tuy nhiên quan trọng vẫn là giá bồi thường, hỗ trợ được duyệt hợp lý, tiệm cận được thị trường, tạo được sự đồng thuận lớn của bà con là yếu tố quyết định. TP.HCM cũng đã có chỉ đạo làm điều tra xã hội học về việc tái định cư để nắm bắt chi tiết từng hộ dân và những yêu cầu trong khả năng cho phép giải quyết tối ưu. Đó cũng là cách tạo sự đồng thuận, giải quyết những vướng mắc.

Ban Giao thông TP.HCM

Ông Lương Minh Phúc (giám đốc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng các công trình giao thông TP.HCM):

Đã có bài học từ đường vành đai 3

Bất cứ dự án trọng điểm nào, giải phóng mặt bằng cũng là điều thách thức lớn, tuy nhiên qua đánh giá phân tích được từ một số dự án đã làm thì tôi tin tưởng các đơn vị liên quan để có những bài học kinh nghiệm, làm cơ sở để triển khai nhanh hơn.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh dự kiến sắp tới chúng ta áp dụng giá đất mới, tôi kỳ vọng người dân sẽ đồng thuận cao hơn vì giá cập nhật này tiếp cận được với giá thị trường.

Việc Chính phủ vừa chấp thuận chủ trương đầu tư dự án xây dựng cao tốc TP.HCM - Mộc Bài là một tin vui cho cả tỉnh Tây Ninh, TP.HCM, trục các địa phương kết nối.

So với đường vành đai 3 thì dự án này được kế thừa từ việc đúc kết những bài học kinh nghiệm, cơ chế đột phá.

Do đó, chúng ta có thể áp dụng cơ chế tương tự như đường vành đai 3, đơn cử như việc tách giải phóng mặt bằng ra thành dự án độc lập để triển khai song song và có thể làm trước một số nội dung trong giai đoạn chuẩn bị dự án, trước cả khi báo cáo tiền khả thi. Điều này được áp dụng hiệu quả vào một số dự án trọng điểm ở TP.HCM.

TS Phạm Viết Thuận (viện trưởng Viện Kinh tế tài nguyên và môi trường TP.HCM):

Tránh đuổi bắt giá đền bù và tổng vốn đầu tư

Luật Đất đai 2024 mới quy định việc phê duyệt phương án và bố trí tái định cư phải hoàn thành trước khi thu hồi đất, tức tái định cư phải đi trước một bước. Quy định này hoàn toàn mới, theo đúng tinh thần nghị quyết 18 năm 2022 của trung ương về quản lý và sử dụng đất.

Bên cạnh đó, luật mới đã bỏ quy định về khung giá đất, đồng thời nhấn mạnh việc định giá đất phải theo nguyên tắc thị trường. Bảng giá đất mới sẽ tiệm cận với giá đất thị trường mà giá đền bù đất được tính theo giá đất cụ thể.

Vì giá đền bù tăng so với trước đây khi áp dụng luật mới thì với các dự án quan trọng, có thể giải phóng mặt bằng trước một bước, tránh trường hợp khi duyệt dự án xong phải chờ mặt bằng dẫn đến tăng tổng mức đầu tư.

Ông Hồ Xuân Sắc (ngụ TP Thủ Đức, TP.HCM):

Chẳng ai nấn ná nếu giá bồi thường hợp lý

Năm 2015, khi địa phương thông báo về dự án mở rộng đường Nguyễn Thị Định (TP Thủ Đức) từ 7m lên 30m, tôi cùng nhiều bà con khác vui mừng và sẵn sàng bàn giao mặt bằng để làm đường, riêng nhà tôi là khoảng 100m².

Tuy nhiên vì một vài lý do như dịch COVID-19, một số hộ dân không chịu bàn giao mặt bằng nên dự án đình trệ dẫn đến nhiều nhà rơi vào cảnh muốn xây nhà cũng không được mà bán nhà cũng chẳng xong... Đến cuối năm 2023, TP có điều chỉnh về dự án, đồng thời tăng tiền bồi thường và đa số người dân đồng lòng bàn giao mặt bằng.

Theo tôi thấy giá cả đền bù khó có thể nói bất cứ người dân nào cảm thấy thỏa đáng nhưng vì lợi ích của cộng đồng, vì sự phát triển chung của xã hội để chúng ta quyết định. Tuy nhiên, Nhà nước cũng cần tìm hiểu, lắng nghe điều chỉnh, cũng như phân tích cho người dân hiểu và quan trọng phê duyệt đền bù sát giá thị trường nhất có thể.

Cần tôn trọng quyền thỏa thuận của người dân

Luật sư Nguyễn Tiến Lập, Đoàn luật sư TP Hà Nội, cho rằng những năm qua nhiều dự án thu hồi đất phục vụ mục đích phát triển kinh tế - xã hội phát sinh khiếu kiện đất đai, có nhiều vụ việc khiếu kiện kéo dài.

Người dân bị thu hồi đất đi khiếu kiện không chỉ vì nguyên nhân giá đền bù thấp hay cao. Mức đền bù thấp hơn, không thỏa đáng là một lý do dẫn tới khiếu kiện nhưng việc thiếu minh bạch, không công bằng trong cơ chế thu hồi đất cũng là một lý do dẫn tới khiếu kiện.

Theo ông Lập, sử dụng bảng giá đất mới sát với thị trường làm cơ sở xác định giá đền bù cho người dân bị thu hồi đất mới giải quyết được một phần nhưng chưa giải quyết triệt để tình trạng người dân bức xúc, đi khiếu kiện.

Giá đất trên thị trường biến động linh hoạt, vẫn có thể cao hơn bảng giá đất được địa phương ban hành hằng năm theo Luật đất đai 2024. Nhưng bảng giá đất chỉ giải quyết được vấn đề giá đất thấp hay cao, còn tính minh bạch, công bằng trong cơ chế thu hồi đất phụ thuộc vào việc chính quyền địa phương làm việc với dân và chủ đầu tư.

Để tăng minh bạch, công bằng trong cơ chế thu hồi đất cần công khai thông tin và tôn trọng quyền thỏa thuận của người bị thu hồi đất.

Quyền thỏa thuận của người dân bị thu hồi đất đã được quy định trong Luật đất đai nhiều năm qua, tuy nhiên hiệu lực thực thi rất kém do người dân luôn ở thế yếu. Đây là vấn đề mang tính tập thể nhưng chúng ta chưa có cơ chế đàm phán tập thể, thỏa thuận tập thể, trong một số trường hợp chính quyền thường đứng về phía nhà đầu tư, bảo vệ nhà đầu tư để thu hút nhà đầu tư đến địa phương đầu tư nhằm thúc đẩy tăng trưởng GDP của địa phương.

Cơ chế người dân bị thu hồi đất được đền bù bằng đất về nguyên lý rất hay nhưng đất chỉ giải quyết được chỗ ở cho người dân chứ không giải quyết được vấn đề sinh kế cho họ. Sinh kế của người dân phụ thuộc vào vị trí miếng đất đền bù, kết nối với đường giao thông, cơ sở kinh tế - xã hội.

"Quy định của luật là nơi ở mới phải tốt hơn nơi ở cũ nhưng ai là người đánh giá thì không rõ. Theo tôi, người dân mất đất là người đánh giá tốt nhất và để có được điều này thì phải tôn trọng quyền thỏa thuận của người bị thu hồi đất, phải xây dựng được cơ chế để người dân thực hiện quyền thỏa thuận thông qua cơ chế đàm phán tập thể", ông Lập chia sẻ.