Sau khi đắc cử vào tháng 3-2024, Tổng thống Nga Putin cần cải tổ chính phủ cũng như cần một sự đổi mới với cuộc chiến kéo dài hơn 2 năm qua ở Ukraine. 

Tuy nhiên, việc thay thế Bộ trưởng Quốc phòng Shoigui bằng nhà kinh tế Andrey Belousov khiến không ít người ngạc nhiên.

Người bạn thân thiết của ông Putin

Ông Shoigu, 68 tuổi, được bổ nhiệm làm bộ trưởng Quốc phòng Nga vào năm 2012 và đã có một sự nghiệp chính trị kéo dài hàng chục năm, điều chưa từng có ở nước Nga thời hậu Xô viết.

Bộ trưởng Shoigu nằm trong trung tâm quyền lực với trọng tâm là ông Putin. Trước khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine vào tháng 2-2022, ông được coi là một trong những đồng minh đáng tin cậy nhất của tổng thống và thuộc nhóm các chính trị gia nổi tiếng nhất. 

Họ thường xuyên được chụp ảnh cùng nhau khi đi nghỉ dưỡng tại khu vực hoang dã ở Siberia hay như khi cùng nhau đi săn và câu cá.

Khi đưa quân sang Ukraine, ông Putin hy vọng nhanh chóng đè bẹp lực lượng ít ỏi của nước láng giềng. Nhưng năm đầu tiên của chiến dịch đối mặt với hàng loạt thất bại, bao gồm việc không chiếm được thủ đô Kiev của Ukraine và rút lui khỏi Kharkov, khu vực phía nam Kherson. Bất chấp những điều đó, ông Putin vẫn đứng về phía ông Shoigu.

Tuy nhiên khi chiến tranh kéo dài, Bộ trưởng Quốc phòng Nga và Tổng tham mưu trưởng Valery Gerasimov hứng chịu nhiều chỉ trích là "xa rời thực tế". 

Năm ngoái, ông trùm Yevgeny Prigozhin của tập đoàn đánh thuê Wagner phát động cuộc nổi dậy đòi cách chức ông Shoigu nhưng không thành và ông Prigozhin thiệt mạng sau đó vài tuần. 

Những cải thiện trên chiến trường sau đó dường như không ngăn được sự xa cách giữa ông Shoigu và ông Putin. Trên truyền hình chỉ còn hình ảnh ông Shoigu lẩm bẩm báo cáo cho ông Putin hoặc xuất hiện trong các cuộc họp trực tuyến.

Cho đến đầu tháng này, giới phân tích phương Tây nhìn thấy một số tín hiệu ông Putin muốn "phạt" đồng minh lâu năm. 

Tạp chí Newsweek dẫn lời Viện Nghiên cứu chiến tranh (ISW - Mỹ) khẳng định việc công khai cuộc họp giữa ông Putin và Thống đốc vùng Tula Alexei Dyumin, một đối thủ của ông Shoigu, hôm 2-5 là động thái cho thấy ông Putin đang muốn giảm quyền lực của ông Shoigu. Và vài ngày trước đó, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Nga Timur Ivanov bị bắt với cáo buộc nhận hối lộ.

Nga kết hợp quân sự và kinh tế

Việc thay thế ông Shoigu diễn ra giữa lúc Ukraine đẩy mạnh tấn công vào sâu lãnh thổ Nga, mới nhất là vụ 13 người được cho là đã thiệt mạng và 20 người khác bị thương ở thành phố biên giới Belgorod. 

Trong khi đó, sau nhiều tháng bế tắc ở miền đông và nam Ukraine, Nga đang dồn vào mặt trận mới ở vùng Kharkov phía đông nam nước này.

Khi được hỏi về sự lựa chọn có vẻ khác thường cho người đứng đầu Bộ Quốc phòng, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov lý giải rằng chiến trường hiện nay cần "những người cởi mở hơn với những đổi mới và sẵn sàng đổi mới theo cách nhanh nhất có thể". 

Ngoài ra, với ngân sách quân sự của Nga ngày càng tăng nhanh, "việc tích hợp nền kinh tế [của quân đội] vào nền kinh tế quốc gia là rất quan trọng", Đài RT dẫn lời ông Peskov nói.

Theo Điện Kremlin, ngân sách quân sự của Nga đã tăng từ 3% lên 6,7% GDP kể từ khi bắt đầu cuộc xung đột Ukraine. 

"Bộ Quốc phòng nên hoàn toàn cởi mở với những đổi mới, giới thiệu những ý tưởng tiên tiến nhất và tạo điều kiện thuận lợi cho khả năng cạnh tranh kinh tế", ông Peskov nói.

Như vậy, ông Shoigui sẽ được bổ nhiệm làm thư ký Hội đồng An ninh Nga, thay đồng minh lâu năm của ông Putin là Nikolai Patrushev. 

Trong vai trò mới, ông sẽ giám sát ngành công nghiệp quốc phòng Nga. "Ông ấy rất say mê công việc này, biết rất rõ nhịp độ sản xuất các sản phẩm công nghiệp - quân sự tại các doanh nghiệp cụ thể và thường xuyên đến thăm các doanh nghiệp này", ông Peskov nói.

Trong khi đó, chuyên gia Tatiana Stanovaya, một thành viên cấp cao tại Trung tâm Á - Âu Nga Carnegie, cho rằng Hội đồng An ninh Nga như "một bể chứa" những nhân vật từng chủ chốt của ông Putin, những người không thể dùng nhưng cũng không thể đẩy đi.

Điện Kremlin lý giải việc thay Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu

Việc Tổng thống Putin loại Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu là sự thay đổi to lớn trong bộ máy lãnh đạo quân sự của Nga sau hơn hai năm thực hiện 'chiến dịch quân sự đặc biệt' ở Ukraine.