Chiều 5-11, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn đã có một số phát biểu tại hội thảo giáo dục 2023 về thể chế, chính sách nâng cao chất lượng giáo dục đại học.

Phát triển giáo dục đại học chưa có bứt phá

Theo bộ trưởng, nhìn chung giáo dục đại học đang trong trạng thái phát triển, "rất giàu sức sống" với số lượng sinh viên tương đối ổn định (khoảng trên 500.000 sinh viên) và số lượng giảng viên nhích lên cũng như cải thiện về học hàm, học vị... Cạnh đó, cũng có một số trường vào bảng xếp hạng 1.000 trường uy tín.

Tuy nhiên, ông Sơn nói tốc độ phát triển đó có thể xem là "có nhưng chậm, không có bứt phá trong phát triển của giáo dục đại học".

"Chúng ta đang kỳ vọng đất nước có sự bứt phá, nền kinh tế có tốc độ phát triển cao để đưa quốc gia thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và vài chục năm tới sẽ có thu nhập khá.

Nếu trong khung cảnh đất nước rất phát triển, cảm thấy hài lòng với những gì nền kinh tế, xã hội đã có thì những gì cứ "tằng tằng nhích lên" như vậy cũng có thể tạm yên lòng với hệ thống giáo dục đại học.

Nhưng cần với hệ thống giáo dục đại học ở thời điểm, thập kỷ, bối cảnh này là sự bứt phá.

Cho nên câu chuyện bàn tại hội thảo vẫn cho thấy cảm giác đang loay hoay trong khung cảnh làm thế nào để các trường đại học tồn tại được, đỡ khổ, đỡ khó, đỡ nghèo chứ chưa nhìn thấy nhiều con đường bứt phá", ông Sơn nói.

Ông chỉ rõ câu chuyện hôm nay bàn về chất lượng nhưng lẽ ra phải bàn về vấn đề lớn hơn là làm thế nào để các trường đại học phát triển bứt phá.

"Chỉ có phát triển mới đem lại chất lượng, còn cứ loay hoay ứng phó với tồn tại thì câu chuyện chất lượng sẽ vô cùng khó", ông Sơn bày tỏ.

Đề xuất một luật sửa các luật khác để mở đường cho tự chủ đại học

Theo ông Sơn, với các đại học công dứt khoát muốn có cải thiện mang tính bứt phá thì vừa phải huy động xã hội, doanh nghiệp một cách mạnh mẽ nhưng cũng phải có sự đầu tư mang tính bứt phá, đột biến.

"Đầu tư rồi nhưng tiêu được như thế nào lại là câu chuyện lo ngại nữa. Nó đã hiếm có lại khó tiêu. Nếu không có sự thay đổi cách tiêu thì cho càng nhiều tiền chắc càng nguy hiểm.

Do đó, cần nguồn lực đầu tư, cách thức đầu tư để tạo ra sự bứt phá của các trường đại học", ông Sơn nói thêm.

Bộ trưởng Sơn thẳng thắn chỉ ra thể chế thực sự có một số điểm vướng. Cụ thể, tự chủ là thuộc tính của đại học và phải có, cần có, đương nhiên phải có.

"Khi hỏi một số trường đại học phát triển trên thế giới xem tự chủ thế nào thì họ ngơ ngác, bởi với họ đương nhiên là như vậy. Còn với tự chủ đại học của chúng ta là việc chuyển đổi hệ thống các trường từ thời bao cấp sang thị trường.

Cho nên phải thay đổi và đây là câu chuyện đổi mới giáo dục bằng chuyển đổi. Tuy nhiên, những quy phạm pháp luật mở đường cho tự chủ giáo dục đại học lại chưa có được sự đồng bộ, chia sẻ với hệ thống giáo dục, hệ thống pháp luật khác", ông Sơn nêu thêm.

Ông cho rằng với một đại học mà áp dụng các quy định như các cơ sở sự nghiệp công lập khác sẽ rất khó cho "đơn vị sự nghiệp công lập rất đặc biệt này tự chủ". Bởi các loại đơn vị khác không tự chủ được như vậy và sự cần thiết, mức độ tự chủ sẽ khác.

Các nhà khoa học trong trường cũng là các viên chức và chế tài của luật viên chức thì tự chủ của viên chức cũng là điều rất khó có thể phù hợp với các nhà khoa học khi cần sự tự chủ rất cao để sáng tạo, thể hiện trách nhiệm.

Do đó, theo ông Sơn, cần tạo hành lang pháp lý đầy đủ, đồng bộ để thực hiện được tự chủ đại học.

"Để tháo gỡ cho các doanh nghiệp đầu tư kinh tế, chúng ta đã thực hiện việc một luật sửa nhiều luật. Đây là việc bất đắc dĩ trong lập pháp nhưng cần thiết cũng cần tính đến làm một luật để sửa nhiều luật nhằm tránh chồng chéo này.

Nếu có thể đề xuất lấy tâm điểm là tự chủ đại học để xem những gì là chồng chéo, cản trở, mâu thuẫn để một luật sửa các luật khác, quy định khác có thể mở đường cho tự chủ đại học", ông Sơn đề xuất và nói khi có được điều này mọi thứ khác sẽ được tháo gỡ.

Đại học cũng cần cơ chế đặc thù?

“Thời gian qua, Quốc hội dành rất nhiều thời gian, ra rất nhiều nghị quyết cho cơ chế đặc thù khác nhau. Nhưng lại chưa có cơ chế đặc thù nào cho giáo dục đại học", giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội nói.