Cùng với đó, xây dựng phương án tiếp tục sắp xếp cấp xã phù hợp với mô hình tổ chức mới, đề xuất tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của cấp xã; định hướng sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh.

Muốn bước vào một kỷ nguyên phát triển mới cần bắt đầu từ tổ chức bộ máy. Nhà nước cần nghiên cứu sắp xếp lại số lượng tỉnh, bỏ cấp huyện nhằm giảm tải khối lượng công việc từ quá nhiều đầu mối.

TS NGUYỄN TRỌNG ĐIỀU (nguyên thứ trưởng Bộ Nội vụ)

3 cấp là xu thế

Trao đổi với Tuổi Trẻ, TS Nguyễn Trọng Điều, nguyên thứ trưởng Bộ Nội vụ, cho rằng việc nghiên cứu sáp nhập các tỉnh, bỏ cấp huyện phản ánh xu thế tất yếu phát triển của xã hội hiện đại.

Theo ông Điều, đa số các nước phát triển trên thế giới hiện nay đang thực hiện theo mô hình chính quyền ba cấp. Thêm vào đó, không quốc gia nào duy trì các đơn vị hành chính quá nhỏ trong bối cảnh hiện tại. Ông Điều nhấn mạnh muốn phát triển đất nước bước vào kỷ nguyên mới, điều kiện tiên quyết là không thể để cấp tỉnh manh mún như hiện tại.

Ông dẫn chứng có những tỉnh diện tích nhỏ và dân số chỉ đạt 1 triệu dân - như vậy là quá nhỏ và không đảm bảo nguồn lực cho phát triển. Thêm vào đó, tình trạng các địa phương có cơ cấu đất đai và dân số nhỏ như hiện nay khiến chính địa phương khó khăn trong cạnh tranh, phát triển.

Việc này cũng làm cho quản lý địa phương trở nên manh mún và cát cứ. Chưa kể có thực tế địa phương phát triển "mỗi nơi một kiểu", tạo ra lợi ích cho riêng địa phương đó nhưng lại gây cản trở cho sự phát triển chung.

TS Nguyễn Tiến Dĩnh, nguyên thứ trưởng Bộ Nội vụ, cho rằng bỏ cấp huyện cũng phù hợp với xu thế của các nước phát triển trên thế giới khi chính quyền quốc gia áp dụng theo mô hình ba cấp. Cơ bản gồm chính quyền trung ương (quốc gia), chính quyền tỉnh (bang, khu vực) và chính quyền địa phương (cơ sở).

Cấu trúc trên phân bổ quyền lực và trách nhiệm giữa các cấp quản lý khác nhau, mang lại nhiều lợi ích. Như hiệu quả cao và phản ứng linh hoạt, trách nhiệm và dân chủ được tăng cường; phát triển khu vực một cách cân bằng; bảo tồn văn hóa - xã hội hiệu quả; tự chủ kinh tế được nâng cao...

Tuy nhiên, theo ông Dĩnh, việc bỏ cấp huyện sẽ làm tăng khối lượng công việc đáng kể cho chính quyền cấp tỉnh, đồng thời đòi hỏi cấp xã phải đủ năng lực để tiếp nhận nhiều nhiệm vụ hơn. Do vậy ông lưu ý cần chuẩn bị một số điều kiện từ kinh phí, bộ máy cho đến năng lực, trình độ của cán bộ, công chức cấp xã.

Áp lực về thời gian nhưng không nên gây xáo trộn 

TS Nguyễn Trọng Điều cho rằng vừa qua cuộc cách mạng sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy đã thực hiện rất quyết liệt, nhanh chóng. Hiện đã cơ bản xong ở trung ương và các địa phương đã tiến hành sắp xếp các sở, ngành, đang tiếp tục thực hiện đề án bỏ công an cấp huyện.

Cùng với đó, tổ chức lại bộ máy viện kiểm sát, tòa án, thanh tra cấp huyện... Do vậy việc nghiên cứu sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện cũng cần làm "càng sớm càng tốt" để đảm bảo sự tương thích, giúp bộ máy hành chính tinh gọn, hoạt động thông suốt từ trên xuống dưới.

Còn TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, cũng nhấn mạnh việc sáp nhập tỉnh và bỏ cấp huyện nếu thực hiện sẽ là một cải cách lớn, có tác động sâu rộng đến hệ thống quản lý nhà nước cũng như đời sống kinh tế - xã hội. Đồng thời việc chuyển sang mô hình chính quyền ba cấp (trung ương, tỉnh, xã) là một xu hướng phù hợp với định hướng tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước mà Bộ Chính trị đề ra.

Do đó thời điểm thực hiện là một yếu tố quan trọng, cần được tính toán kỹ lưỡng, việc thực hiện cần có lộ trình phù hợp với thực tế của Việt Nam để đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra suôn sẻ, tránh gây xáo trộn lớn.

Về nguyên tắc, theo ông Dũng, cải cách hành chính quy mô lớn như thế này thường hợp lý hơn trong giai đoạn trước của một nhiệm kỳ. Nếu có thể hoàn thành trước Đại hội XIV của Đảng, tức là trước năm 2026, sẽ giúp bộ máy mới đi vào vận hành ổn định ngay từ đầu nhiệm kỳ mới, tránh việc cải cách bị chậm trễ hoặc gián đoạn khi có sự thay đổi về nhân sự lãnh đạo.

Tuy nhiên để làm được điều này đòi hỏi một quyết tâm chính trị cao và một kế hoạch thực hiện chặt chẽ. Không thể chỉ dừng ở việc ra nghị quyết mà cần có lộ trình cụ thể với các bước triển khai rõ ràng: từ việc điều chỉnh pháp lý, sắp xếp bộ máy nhân sự, chuyển giao nhiệm vụ giữa các cấp đến tổ chức lại ngân sách và nguồn lực địa phương.

Nếu thực hiện quá vội vàng mà không có sự chuẩn bị tốt có thể dẫn đến tình trạng quá tải cho cấp tỉnh, rối loạn trong quản lý hành chính và ảnh hưởng đến sự ổn định của chính quyền cơ sở.

Với bối cảnh hiện nay, ông Dũng cho rằng nên đẩy mạnh thực hiện quyết liệt nhưng theo hướng có kiểm soát, vừa làm vừa điều chỉnh khi cần thiết. Có thể triển khai thí điểm ở một số địa phương phù hợp trong giai đoạn 2024-2025, sau đó đánh giá kết quả và nhân rộng mô hình.

Nếu làm tốt vẫn có thể hoàn thành phần lớn công tác sắp xếp trước Đại hội XIV, tạo nền tảng để chính quyền mới vận hành một cách hiệu quả ngay từ đầu nhiệm kỳ.

"Việc hoàn thành trước Đại hội XIV là một mục tiêu đáng hướng tới nhưng quan trọng hơn vẫn là làm đúng và làm hiệu quả. Chúng ta nên tận dụng đà cải cách để đẩy nhanh quá trình này nhưng không vì áp lực thời gian mà triển khai một cách thiếu chuẩn bị, dẫn đến hệ lụy lâu dài", ông Dũng nêu quan điểm.

Nghiên cứu bỏ cấp huyện: Tỉnh, thành nào đang có số cấp huyện nhiều nhất?

Hà Nội là địa phương có số đơn vị cấp huyện nhiều nhất cả nước với 30 đơn vị. Tiếp đó là Thanh Hóa, TP.HCM. Hà Nam là tỉnh có số cấp huyện ít nhất.