Mushi, năm nay 32 tuổi, đã nghiên cứu và huấn luyện giống chuột châu Phi lớn này gần bảy năm và bây giờ đã rất thân thiết với chúng. "Chúng như những người bạn nhỏ của tôi vậy" - anh nói.

Nhưng anh thừa nhận anh đã hoài nghi khi người thành lập nhóm HeroRats (Những chú chuột anh hùng) nói với anh về khả năng đánh hơi dò mìn của những chú chuột. "Tôi đã nghĩ có thể anh ấy đang đùa. Thật thú vị là chúng có thể làm như thế thật!" - Mushi nói.

Phóng to

Những chú chuột được ăn theo một chế độ đặc biệt trong quá trình huấn luyện, chỉ có chuối và đậu phộng

Trước khi bắt đầu làm việc với lũ chuột, Mushi đã có một công việc thoải mái bằng việc dạy ngôn ngữ Kiswahili. Anh đã được nghe kể về những tai nạn liên quan đến mìn, hầu hết là những quả mìn được sót lại từ sau khi cuộc nội chiến ở Mozambique kết thúc năm 1992.

Câu chuyện về những chiến sĩ đã có những bước đi không may mắn trên vùng đất đó đã ám ảnh anh. Cho đến ngày con chuột của anh đánh hơi được 16 quả mìn chôn dưới đất.

Những chú chuột anh hùng

Phóng to

Brat Weetjents là người sáng lập APOPO, năm nay 43 tuổi

Bart Weetjens, người Bỉ, năm nay 43 tuổi, là bộ não và là sư chùa điều hành APOPO, nơi huấn luyện HeroRats. Theo anh, định kiến về loài gặm nhấm đã ăn sâu trong tiềm thức mỗi người và bắt nguồn từ thời Trung cổ, khi loài gặm nhấm được đổ cho cái tội là nguyên nhân lây lan nhiều bệnh dịch. Weetjents muốn thay đổi điều đó.

Anh bắt đầu nuôi một con chuột kiểng hamster cách đây chín năm, anh thành lập cửa hàng thú cưng mà hầu hết là chuột rồi đến sóc. Năm 14 tuổi, anh phải tạm ngưng việc kinh doanh để đi học tại trường nội trú nhưng vẫn giữ tình yêu với loài gặm nhấm.

Một vài thành viên trong gia đình Weetjents làm việc ở châu Phi và anh thỉnh thoảng đến châu lục này. Mùa xuân 1995, anh đã tìm hiểu về thế giới bom mìn này. Việc đoán xem có bao nhiêu quả mìn trong lòng đất ở châu Phi không dễ chút nào, kể cả các chuyên gia cũng lúng túng khi thống kê.

Ước tính trong giai đoạn 1999-2009 đã có 73.576 trường hợp thương vong khắp thế giới vì mìn trong lòng đất phát nổ và 1/5 trong số đó xảy ra tại châu Phi. Vì lo ngại những quả mìn ẩn dưới lòng đất mà những năm qua, nhiều công trình đầu tư, phát triển tại vùng đất này đã giảm hẳn. "Chỉ cần một quả mìn ở khu vực này cũng đủ để khiến người dân không dám khai thác gì ở đó" -Weetjens nói.

Và lúc đó, ý nghĩ sử dụng chuột để thực hiện nhiệm vụ này trong Weetjents càng được thôi thúc. "Nhưng để làm được điều đó thì trước hết tôi cần phải gạt bỏ những sự chế nhạo của mọi người. Nếu so sánh chúng với những máy dò mìn về khả năng dò tìm hay độ nhạy thì chúng làm việc tốt không kém". Nhưng chúng không có ý định cạnh tranh với những chú chó nghiệp vụ vì "ở những bụi rậm hay vùng cỏ cao thì loài chó làm việc tốt hơn".

Cũng vì tính chất công việc khó khăn và nguy hiểm như vậy mà những chú chuột này có tên những chú chuột anh hùng (hero rats).

Phóng to

Các chú chuột thuộc đội Những chú chuột anh hùng bắt đầu khóa huyến luyện của mình sau khi chúng mở mắt vào tuần tuổi thứ 4. Bước đầu tiên là phải hòa nhập cộng đồng. Chúng phải học cách làm thân với người huấn luyện

Phóng to

Một khi chú chuột đã quen với việc đánh hơi dò thức ăn thì chúng sẽ được dạy cách phát hiện mùi thuốc nổ TNT và cách ra hiệu khi tìm thấy chất nổ

Phóng to

Đến nay chỉ mới có một chú chuột hi sinh khi làm việc, do bị xe cán!

Điều đặc biệt trong việc sử dụng chuột phá mìn ở châu Phi là chi phí. Trên thực tế, việc huấn luyện một chú chuột thành thục công việc chỉ với một số thiết bị đơn giản và tốn từ 6-8 tháng với chi phí 7.700 USD, gần 1/3 chi phí để huấn luyện một chú chó. Chuột cũng dễ dàng vận chuyển hơn chó.

Ở Trung tâm APOPO tại Trường đại học nông nghiệp Sokoine (Morogoro, Tanzania) hiện có hơn 300 chú chuột. Quá trình huấn luyện bắt đầu từ khi những chú chuột này được bốn tuần tuổi vì đó là "giai đoạn quan trọng để chuột học làm thân với loài người".

Việc huấn luyện loài gặm nhấm này thường được liên kết với phát triển khứu giác của chúng bằng những mùi ngon lành như chuối hoặc đậu phộng. Chúng sẽ được học cách làm dấu hiệu khi phát hiện mìn hoặc phát hiện mùi TNT được đặt trong các quả bóng nhỏ. Bước cuối cùng trong khóa huấn luyện là sẽ thử nghiệm trên bãi mìn thật trước khi được chuyển tới Mozambique.

Trong hai năm 2008 và 2009, gần 30 tỉnh của Mozambique đã đặt mua những chú chuột này và đã phát hiện được 400 quả mìn ở vùng diện tích gần 1,6 triệu km². Liên Hiệp Quốc cho biết còn khoảng 15,3 triệu km² nữa cần được gỡ mìn trong năm 2009. APOPO cho biết sẽ xem xét việc đưa những chú chuột này đến một số đất nước chiến tranh khác như Angola hoặc đông Congo.

Phóng to

Gần đây, Trung tâm APOPO đã huấn luyện những chú chuột này đánh hơi tìm vi khuẩn lao phổi trong nước bọt con người

Bên cạnh đó, những chú chuột anh hùng này còn được huấn luyện để phát hiện vi khuẩn bệnh lao. Khi Weetjens lần đầu tiên được tiếp cận với bản báo cáo năm 2002 của WHO về số người thiệt mạng vì bệnh lao có thể lên tới 8 triệu cho đến trước năm 2015 thì ông đã lưu tâm đến vấn đề này.

Ông đã cùng vợ là Maureen Jubitana thu thập mẫu và huấn luyện cho các chú chuột cách ngửi ra mùi của vi khuẩn lao trong nước bọt của con người. "Kỳ diệu thay, chúng có thể làm được!" -Weetjens nói.

Năm 2008 và 2009 tại Tanzania, nơi gần một nửa bệnh nhân bị qua đời vì lao phổi, thì những chú chuột đã phát hiện ra 900 trường hợp nhiễm khuẩn bệnh này. APOPO ước tính các chú chuột đã giúp ngăn chặn 13.575 trường hợp lây nhiễm.

APOPO cho biết đang tập huấn cho chúng việc phát hiện khí gas rò rỉ, ma túy, thực phẩm nhiễm độc và người bị kẹt trong đống đổ nát.