Ảnh minh họa. Nguồn: howtogetrid.org

Biếng ăn ở trẻ em là một tình trạng khá phổ biến. Đặc biệt ở trẻ từ 1-3 tuổi tỉ lệ biếng ăn có thể đến 30 – 40% do nhiều nguyên nhân đa dạng khác nhau như:

Biếng ăn do tâm lý

Đây là nguyên nhân phổ biến nhất do cha mẹ không hiểu tâm sinh lý trẻ, do cuộc sống quá vất vả, căng thẳng. Bữa ăn trẻ không được thoải mái, thích thú để giúp trẻ khám phá thế giới qua các giác quan của mình  như vị giác, kèm xúc giác được cầm, bốc xúc thức ăn hoặc thị giác với các ly chén đĩa ngộ nghĩnh, màu sắc của thức ăn với một không khí thoải mái có ánh mắt nụ cười của người thân, thay vào đó bữa ăn nhiều khi trở thành "cuộc chiến", trẻ bị ép ngồi gò bó, bị la, bị nhéo, bị bóp mũi nếu không chụi há miệng, bị nhồi nhét dù bé không thấy đói… 

Trẻ còn cảm nhận thấy một không khí căng thẳng giữa những người thân khi bé ăn thừa vài muỗng bột, mấy chục ml sữa.Có bậc cha mẹ còn cho thuốc vào thức ăn làm cho bé luôn cảnh giác.

Nguyên nhân do khiếm khuyết trong cách chế biến thức ăn cho trẻ

Phổ biến nhất là công thức "đồ bổ" của nhiều bậc phụ huynh, gồm khoai tây - cà rốt - củ dền - đậu Hà lan hầm xương thịt xay nhuyễn làm cho trẻ mỗi khi thấy chén "đồ bổ" là bỏ chạy. Cách ăn uống đơn điệu, xay nhuyễn các thức ăn tạo một mùi vị lưu cữu lâu ngày hoặc chỉ cho ăn nước thịt, nước rau, không ăn xác… dẫn đến thiếu chất đều gây biếng ăn. Ngược lại, nhiều bé mới 10 – 12 tháng đã ăn cơm như người lớn trong khi trẻ phải sau 2 tuổi mới nhai tốt do vậy trẻ cũng không ăn được nhiều.

Nguyên nhân bệnh lý

Trẻ nhỏ trong 2 năm đầu trung bình 4 ngày khỏe lại có một ngày bệnh lặt vặt. Ngay giai đoạn ủ bệnh trẻ chưa có triệu chứng bệnh rõ đã bắt đầu biếng ăn. Đặc biệt trẻ thường bị tiêu chảy, viêm đường hô hấp, sốt nhiễm trùng, cảm cúm, nhiễm sán lãi… Trong lúc bệnh cần chú ý cho trẻ ăn lỏng và nhiều lần loại thức ăn trẻ thích nhất và cho trẻ ăn bù để lấy lại sức sau các đợt bệnh tránh rơi vào tình trạng suy dinh dưỡng.

Trẻ suy dinh dưỡng thiếu một loạt chất dinh dưỡng như lysin, protein, kẽm, sắt… việc thiếu các chất này cũng gây biếng ăn.

Nguyên nhân sinh lý

Cả khi khỏe mạnh, cũng có những giai đoạn trẻ tự nhiên ít ăn hẳn đi trong vòng vài ngày đến vài tuần mà vẫn vui vẻ, chơi bình thường – đó là giai đoạn trẻ mải học quên ăn. Các thời điểm đó thường trùng với lúc trẻ học các kỹ năng mới: Biết ngồi, đứng, đi, học nói… Sau đó trẻ ăn uống lại bình thường, điều cốt yếu là cha mẹ đừng ép bé ăn quá mức gây biếng ăn tâm lý.

Ngoài ra, có khoảng 5 % trẻ sinh ra đã lười bú, có thể ngủ hoặc nằm chơi suốt ngày mà không khóc đòi bú nếu mẹ không để ý cho bé bú thường xuyên. Còn một dạng biếng ăn "do cha mẹ", tức là trẻ ăn uống và phát triển bình thường nhưng cha mẹ mong muốn bé ăn nhiều hơn, mập hơn nên ép bé.

Hậu quả của việc biếng ăn kéo dài là dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng ngày càng nặng và kéo dài, đồng thời ảnh hưởng nặng nề tới tâm lý trẻ do bị la mắng nhiều và tâm lý cha mẹ do quá lo lắng. Thậm chí trong nhiều gia đình vợ chồng, mẹ chồng nàng dâu trở nên lục đục, bất hòa do trẻ biếng ăn. Điều đó tạo một không khí căng thẳng cho cuộc sống vốn đã quá bận rộn. Bữa ăn của trẻ kéo dài 2 – 3 tiếng đồng hồ làm cha mẹ không có thời gian nghỉ ngơi, giải trí. Sẽ lại càng căng thẳng với trẻ tạo thành một vòng luẩn quẩn.

Phòng ngừa và khắc phục tình trạng biếng ăn ở trẻ em:

Đa số các trẻ đến trung tâm tư vấn dinh dưỡng có các rối loạn hành vi ăn uống như biếng ăn, sợ thức ăn, đến bữa ăn thấy chén cơm là… chạy trốn. Có trẻ ăn uống thiên lệch như chỉ ăn cơm với nước tương, không chịu ăn thịt cá, uống sữa hoặc ăn rau. Điều đó dẫn đến thiếu hụt các chất dinh dưỡng gây sự lo lắng, hoang mang nơi cha mẹ và điều trị khá lâu dài, tốn kém tiền bạc và công sức. Chỉ có khoảng 5 % số trẻ sinh ra đã lười bú nhưng đến 2 – 3 tuổi có đến 30 – 40 % trẻ biếng ăn. Như vậy, nguyên nhân chủ yếu do chính chúng ta, các bậc cha mẹ tạo nên.

Chúng tôi đề nghị 10 biện pháp phòng ngừa sau đây:

1. Tập cho trẻ ăn đa dạng nhiều loại thức ăn khác nhau từ giai đoạn ăn dặm vì lúc này vị giác của trẻ chưa phát triển, trẻ dễ dàng tiếp nhận các loại thức ăn và mùi vị khác nhau. Trẻ sẽ có thói quen ăn được nhiều loại thức ăn khi lớn lên.

2. Không cho thuốc trị bệnh vào thức ăn như sữa, nước trái cây, chuối, cháo… làm trẻ sợ và luôn cảnh giác với thức ăn.

3. Không cần thiết canh quá kỹ từng bữa ăn, từng muỗng bột, vài chục ml sữa… bạn hãy thoải mái hơn. Có lúc trẻ ăn ít một chút rồi sau đó ăn bù, bạn nên nhớ tổng số lượng thức ăn trong ngày quan trọng hơn số lượng thức ăn mỗi bữa và điều quan trọng nhất là tình trạng dinh dưỡng của bé, bé lên cân đều, điều đó có nghĩa là bé ăn đủ.

4. Làm cho bé thích thú với thức ăn bằng các câu chuyện ngộ nghĩnh về thức ăn, màu sắc xanh đỏ của rau, cà rốt… thức ăn có mùi vị hấp dẫn và được thay đổi theo thức ăn của gia đình giúp bé ham ăn hơn.

5. Bạn đừng quá cứng nhắc đặt bé vào ghế ăn, khăn yếm chỉnh tề.Hãy cho bé ngồi thoải mái, nơi ưa thích. Để bé tự xúc ăn dù còn vụng về, như vậy bé sẽ thích thú hơn. Chén ly, muỗng có hình thù ngộ nghĩnh làm cho bữa ăn của bé thật sự trở thành cuộc vui. Bạn hãy nhớ tuổi này bé không chỉ ăn mà còn bận rộn khám phá cả thế giới.

6. Lớn lên một chút, bé muốn được hỏi thích ăn gì? Cá hay thịt heo, rau muống hay bí đỏ? Thích chiên hay luộc… Bé có thể tham gia đi chợ cùng mẹ và phụ nhặt rau, rửa cà… chắc chắn bữa ăn đó bé sẽ ăn ngon miệng hơn.

7. Không cho trẻ ăn quà vặt trước 2 bữa ăn chính sẽ làm trẻ ngang dạ khi vào bữa ăn.

8. Đừng dùng thức ăn vào các mục đích khen thưởng hay trừng phạt, lâu ngày sẽ dẫn đến rối loạn hành vi ăn uống, để trẻ có khuynh hướng dùng việc ăn uống để phản đối hay gây sức ép với cha mẹ.

9. Có những giai đoạn bé ham thích và ăn liên tục một thức ăn nào đó. Hãy để bé ăn thỏa thích, bé sẽ trở lại ăn uống bình thường sau vài ngày hoặc vài tuần sau đó.

10. Có những giai đoạn biếng ăn sinh lý, thường trùng lắp với lúc trẻ học hỏi các kỹ năng mới như tập ngồi, tập đi, tập nói… trong vài tuần trẻ ăn ít hơn nhưng vẫn chơi vui vẻ, đó là mải học, quên ăn. Đừng ép uổng quá đáng làm bé biếng ăn hơn.

Khắc phục tình trạng biếng ăn trẻ em nhiều khi không đơn giản nhất là tình trạng này xảy ra từ nhiều tháng, nhiều năm. Có thể lúc đầu do nguyên nhân tâm lý hoặc do cách cho ăn quá đơn điệu dẫn đến biếng ăn và suy dinh dưỡng. 

Trẻ biếng ăn lâu ngày thường thiếu nhiều vi chất dinh dưỡng như đạm, vitamin, kẽm, sắt… Thiếu các chất này càng làm trẻ biếng ăn hơn và suy dinh dưỡng nặng hơn và trẻ suy dinh dưỡng lại dễ mắc bệnh hơn và lại càng biếng ăn hơn. 

Biếng ăn trở thành do nhiều nguyên nhân cần được điều trị toàn diện và điều quyết định sự thành công là sự kiên trì hợp tác và hiểu biết của các bậc cha mẹ và người nuôi trẻ để giúp trẻ có thói quen ăn uống tốt.