Người dân đến làm thủ tục tại phòng đăng ký kinh doanh, Sở Kế hoạch - đầu tư TP.HCM - Ảnh: Quang Định

Nhiều câu chuyện “dở khóc dở cười” về các loại giấy phép con trong điều kiện kinh doanh được nêu ra tại hội thảo góp ý dự thảo nghị định chi tiết thi hành Luật doanh nghiệp và hoàn thiện pháp luật về điều kiện đầu tư kinh doanh do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương và Phòng Thương mại - công nghiệp VN (VCCI) tổ chức ngày 19-5 tại TP.HCM.

Trong bối cảnh từ ngày 1-7-2015, các điều kiện kinh doanh không đáp ứng các yêu cầu của Luật doanh nghiệp (DN) sẽ đương nhiên hết hiệu lực thì DN nên ứng xử như thế nào nếu vẫn tiếp tục    bị “hành”?

Lo “nở rộ giấy phép con”

Theo ông Đậu Anh Tuấn, trưởng Ban pháp chế VCCI, tinh thần của Luật DN mới là DN có thể kinh doanh bất kỳ ngành nghề nào mà luật không cấm.

Vì vậy, trong giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh không ghi ngành nghề nên DN được tự do mở rộng kinh doanh mà không phải đăng ký, ngoại trừ 267 ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Vậy làm thế nào để kinh doanh những ngành nghề mà pháp luật không cấm?

Thể hiện sự lo lắng, ông Nguyễn Văn Dòng, chủ tịch Hiệp hội In VN, cho rằng vừa qua có tình trạng trên luật thì thông thoáng nhưng về thông tư của các bộ ngành lại bóp lại khiến từ luật đến thông tư chuyên ngành như hình phễu.

Riêng ngành in, ông Dòng cho rằng các DN sẽ không được thừa hưởng thay đổi trong Luật DN mới. Ông Dòng dẫn chứng: “Quy định tiêu chuẩn người đứng đầu một DN in ngoài yếu tố vốn, cơ sở còn có hàng loạt điều kiện phi lý như phải tốt nghiệp cao đẳng in. Mà tôi nhấn mạnh ở VN chỉ có một trường cao đẳng in, mỗi năm có hơn 100 học viên tốt nghiệp. Việc cấp lại giấy phép cũng rườm rà mất thời gian của DN, quy định ở ngành chúng tôi trong giấy phép hoạt động phải ghi tên người đứng đầu nên mỗi khi thay đổi người đứng đầu lại phải làm lại giấy này, mà người đứng đầu DN thì thay đổi thường xuyên. Thậm chí thay đổi địa chỉ một phân xưởng cũng phải đổi lại giấy phép...”.

Vẫn theo ông Dòng, việc xuất khẩu trong ngành in hiện cũng gây nhiều cản trở, muốn xuất khẩu phải được cấp phép từng đơn hàng một, chưa kể thủ tục cấp phép rất nhiêu khê...

Bức xúc không kém, ông Nguyễn Văn Dũng - đại diện Hội Mỹ nghệ kim hoàn đá quý TP.HCM - cũng cho biết tại TP.HCM có 3.000 DN sản xuất kinh doanh vàng bạc, nhưng theo các quy định của nghị định, thông tư chuyên ngành thì chỉ hơn 150 DN được cấp giấy phép kinh doanh có điều kiện, tức chưa được 5% DN được cấp phép.

“Thay đổi luật đã thông thoáng nhưng phải ngăn chặn việc tùy ý ban hành thông tư gây cản trở hoạt động của DN. Hiện nay DN trong ngành chúng tôi đi xin giấy phép con theo thông tư phải có chủ quyền nhà, phải ra phòng công chứng để xác định tài sản nhà ở đó được sự đồng ý của đồng sở hữu để làm địa điểm sản xuất kinh doanh. Chưa kể thông tư không quy định cụ thể diện tích tối đa, tối thiểu bao nhiêu nên khi DN khai lên thì hồ sơ bị trả về. Thông tư còn quy định địa điểm kinh doanh phải đảm bảo an toàn môi trường nhưng xin phép rất khó, đến phòng tài nguyên phải điền hàng trăm hạng mục...” - vị đại diện Hội Mỹ nghệ kim hoàn đá quý TP.HCM cho hay.

Đồng tình với điều trên, ông Trần Trịnh Tường - trọng tài viên Trung tâm Trọng tài quốc tế VN - cho rằng luật nhìn đã thông thoáng nhưng xuống phía dưới lại bóp lại.

Cụ thể các quy định hướng dẫn trong lĩnh vực cấp phép tạo ra tình trạng nhũng nhiễu. Trong đấu thầu có cả một rừng giấy phép. Thiết kế và xây dựng đòi hỏi năng lực là điều đương nhiên nhưng giờ điều kiện lan rộng thêm đến tư vấn thiết kế cũng đòi giấy hành nghề.

Bổ sung cơ chế giám sát các quy định mới

Theo ông Nguyễn Đình Cung, viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương, về nguyên tắc các điều kiện kinh doanh hiện nay được xây dựng dựa trên năng lực kinh doanh, sản xuất của người kinh doanh. Trong khi theo Luật đầu tư mới, mục tiêu của điều kiện kinh doanh phải đảm bảo quốc phòng an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, sức khỏe cộng đồng...

Đánh giá về các quy định điều kiện kinh doanh trước đây, ông Cung cho rằng điều này đã khiến chi phí gia nhập thị trường cao, thời gian kéo dài.

Nó cũng tạo ra bất bình đẳng trong tiếp cận cơ hội kinh doanh, gây thiệt thòi cho DN cực nhỏ, nhỏ và vừa, bất bình đẳng giữa các vùng nhất là thành thị và nông thôn, thậm chí làm thui chột sáng tạo kinh doanh. Quy định điều kiện kinh doanh cũng thể hiện cách thức quản lý của Nhà nước kém, làm trầm trọng thêm thất bại của thị trường lẫn quản lý nhà nước.

“Nếu một người kinh doanh mà có khác đi điều kiện kinh doanh thì sẽ bị xem vi phạm pháp luật. Ngoài ra có thể bị phạt hành chính hay thậm chí còn bỏ tù, tất cả chỉ vì khác điều kiện kinh doanh đặt ra” - ông cho hay.

Theo ông Cung, có rất nhiều điều kiện kinh doanh đã được bỏ từ năm 2000 nhưng không hiểu sao vẫn bị phục hồi. Việc ban hành trái thẩm quyền rất phổ biến, nhiều nhất là ở ngành y tế, nông nghiệp, ngân hàng và tài nguyên môi trường...

“Khi chúng tôi khảo sát DN thì thấy những điều kiện kinh doanh đang đè nặng họ, làm DN không thể cạnh tranh bình đẳng với DN quốc tế. Bởi khi mở cửa ra bên ngoài, nhiều cơ hội kinh doanh của DN VN có khi trở thành cơ hội cho nhà đầu tư nước ngoài tại VN vì hệ thống kinh doanh có điều kiện của VN. Việc thay đổi quy định điều kiện kinh doanh hiện nay rất cần thiết” - ông Cung khẳng định.

Theo đó, từ ngày 1-7-2015 nếu có một điều kiện kinh doanh nào ban hành theo thông tư bởi quyết định của UBND các cấp thì đương nhiên DN không cần tuân thủ. Đồng thời, nghị định hướng dẫn Luật đầu tư sẽ bổ sung thêm cơ chế giám sát những quy định điều kiện kinh doanh mới ban hành. DN cũng cần biết phản ứng, khiếu nại, tố cáo khi cần thiết.