Hình ảnh một phần họp sọ vừa được phát hiện - Ảnh: Arthur Durband

Vào năm 1929, Paul S. Hossfeld - một nhà địa chất học người Úc khi thăm dò vùng biển phía bắc Papua New Guinea để tìm dầu mỏ đã phát hiện một mẩu xương bị kẹt chặt trong bờ đá của con rạch sâu 11km  trong đất liền, ở độ cao 52m trên mực nước biển.

Lúc đầu, tiến sĩ Hossfeld nghĩ rằng mẩu xương là từ hộp sọ của người đứng thẳng, tuy nhiên sau khi phân tích ông nhận thấy đó là mẩu xương của người hiện đại sống cách đây khoảng 6.000 năm.

20 năm đi tìm "sự thật ẩn giấu"

Những nghiên cứu gần đây cho thấy mẩu vật trên - có tên hộp sọ Aitape, có thể cất giấu sự thật ngạc nhiên về chủ nhân của nó: nạn nhân sóng thần đầu tiên từng được biết đến.

Papua New Guine là quốc gia có phần lớn lãnh thổ nằm trên một hòn đảo phía bắc nước Úc và phía đông của Indonesia. Năm 1998, sau nhiều thập kỷ yên bình về địa chất học, một cơn sóng thần khủng khiếp đã tàn phá đất nước này, cướp đi sinh mạng của hơn 2.000 người.

"Chính ở Papua New Guine, chúng tôi bắt đầu để ý đến sự tương tác giữa con người với những trận động đất và sóng thần mạnh", James Goff - một nhà địa chất học ở trường Đại học New South Wales Sydney và là tác giả của nghiên cứu cho biết.

Những nhà khoa học nói chuyện với người Aitape về kết quả nghiên cứu - Ảnh: Ethan Cochrane

"Khối lượng nước lớn đã đập vào bờ biển và cuốn đi hết mọi thứ, chẳng hạn những ngôi làng tôi say mê đều bị cuốn đi hết", John Terrell - nhà nhân chủng học ở Bảo tàng Field ở Chicago, đồng tác giả nghiên cứu, chia sẻ.

Lần theo những ngọn sóng thần vào năm 1998, tiến sĩ Goff và Terrell đã đến đất Papua New Guine và thống kê những thiệt hại, đồng thời một ý nghĩ lóe lên trong đầu rằng: phải chăng có một sự liên kết giữa những cơn sóng thần thời xa xưa và hộp sọ Aitape tìm thấy lúc trước?

Kể từ đó, sau gần 2 thập kỷ gây quỹ khó khăn cho dự án, Goff trở lại hòn đảo này vào năm 2014 để khám phá thêm về những cánh rừng mưa và những con rạch trong vắt nơi tiến sĩ Hossfeld phát hiện ra hộp sọ 85 năm trước.

Trước đây, tiến sĩ Hossfeld đã để lại những ghi chú chi tiết về nơi ông tìm thấy hộp sọ nên Goff dễ dàng thu thập những mẩu vật "khả nghi" từ những lớp trầm tích tương tự ở một vách núi gần đó.

Trở về phòng thí nghiệm, Goff tiến hành nhiều phân tích địa hóa học để xác định những lớp trầm tích này có phải có mặt từ một cơn sóng thần cách đây 6.000 năm hay không. 

Cuối cùng, nhóm của Goff phát hiện những lớp trầm tích thu được cạnh vị trí hộp sọ chứa hóa thạch là của tảo cát, loài vốn sống rất sâu dưới đáy đại dương. Đây là một dấu hiệu cho thấy nước biển từng ít nhiều nhấn chìm khu vực này.

Ngoài ra, nhóm cũng tìm thấy những dấu hiệu địa hóa học khớp hoàn toàn với những đặc điểm đã được họ thu thập vào đợt sóng thần 1998, cung cấp thêm bằng chứng cho rằng một cơn sóng thần đã đánh vào Papua New Guine 6.000 năm trước.

"Hãy nhìn tảo cát, nó như đang nói với chúng ta rằng: tôi đến từ đại dương", tiến sĩ Goff nói.

Ngoài ra, Goff cũng cho biết, những phát hiện lần khớp với những bằng chứng trước đây về một cơn sóng thần lớn đã xảy ra. "Và hộp sọ rất chắc chắn của một nạn nhân sóng thần, và là phát hiện xa xưa nhất cho tới nay".

Còn nhiều bí ẩn khác

Kết quả nghiên cứu được đăng trên tạp chí PLoS One có thể gợi mở cho các nhà khoa học hiểu thêm về con người cổ sống dọc Thái Bình Dương đã đương đầu với sóng thần như thế nào.

Sue Dawson - nhà địa lý học chuyên nghiên cứu trầm tích sau sóng thần Đại học Dundee ở Scotland, nói rằng hóa thạch tảo cát vừa được tìm thấy tương tự như những gì mà cô đã tìm thấy trong lớp trầm tích ở Papua New Guine sau đợt sóng thần 1998, đó có thể là một dấu hiệu cho thấy từng có đợt sóng thần đã ngập vùng đất này 6.000 năm trước.

Dẫu vậy, Dawson không loại trừ khả năng hộp sọ có thể thuộc về người chết từ trước và mồ mả của họ bị phá hoại bởi cơn sóng thần này.

Tuy nhiên Ethan Cochrane - một nhà khảo cổ học ở Đại học Auckland ở New Zealand, tranh luận: "Sóng thần không thể phá vỡ lớp đất đủ để làm hại đến hài cốt người chết và mang chúng đi một khoảng cách xa đến thế. Do đó, xác chết được nhóm tìm thấy chắc hẳn là nạn nhân đầu tiên của sóng thần".

"Những phân tích địa chất học càng củng cố cho kết luận của Goff. Hộp sọ chắc hẳn còn chứa đựng nhiều thông tin địa lý học nữa mà chúng ta chưa biết", Iain Stewart - một nhà địa lý học ở Đại học Plymouth ở Anh, nói.