Bên đội mồ sống dậy, bên chập chững lại gần

Tối chủ nhật vừa qua (20-12), tất cả trang tin điện ảnh của Bắc Mỹ đều chạy dòng tít “Star wars - The force awakens phá mọi kỷ lục doanh thu”.

Sự hào hứng, phấn khích đó không phải không có lý khi mùa phim lễ hội cuối năm nay của Hollywood khá tẻ nhạt: hai bộ phim bom tấn James Bond - Spectre và The hunger games - mockingjay part 2 đều gây thất vọng cả về chất lượng lẫn doanh thu.

Star wars - The force awenkens lập tổng cộng... 14 kỷ lục doanh thu, từ phim có doanh thu buổi tối thứ 5 cao nhất, ngày đầu tiên cao nhất, cuối tuần cao nhất, tháng 12 cao nhất, doanh thu từ rạp IMAX cao nhất...

Những bộ ba xưa củ trở về

Như vậy, ba bộ phim bom tấn thành công nhất, nổi bật nhất năm nay ở Hollywood đều là phim... nhai lại từ các bộ phim gốc thành công nhất trong các thập niên 1970, 1980 và 1990 của điện ảnh Mỹ.

Star wars (Chiến tranh giữa các vì sao) - một tác phẩm sử thi về các cuộc chiến thiện - ác kinh điển ở những thiên hà xa xôi - là một cuộc cách mạng điện ảnh của George Lucas khi ra mắt tập đầu tiên năm 1977 và hai tập tiếp theo vào các năm 1980 và 1983, tạo thành bộ ba (trilogy) xuất sắc nhất.

Nó ảnh hưởng tới hầu hết các phim sci-fi (khoa học giả tưởng), blockbuster (bom tấn), thậm chí các bộ phim hoạt hình ăn khách sau này như Wall-E hay Big hero 6...

Mad Max (Max điên) lại là một nhánh khác của dòng khoa học giả tưởng, hành động, phiêu lưu những năm 1980 khi mô tả một cách khốc liệt (và hài hước) cuộc chiến tranh giành sự sống và sự bành trướng của các băng nhóm thời... hậu tận thế.

Người tạo ra ý tưởng đặc biệt này là George Miller, một tên tuổi đến từ Úc. Mad Max cũng tạo thành một bộ ba hoàn hảo vào các năm 1979, 1983 và 1985, đưa ngôi sao của phim này là Mel Gibson từ Úc đến Mỹ và trở thành một tên tuổi hàng đầu trong hai thập niên sau đó.

George Miller đã đưa Mad Max lên một đỉnh cao mới của dòng phim hành động phiêu lưu đề tài hậu tận thế, dẫn khán giả đi từ cung bậc cảm xúc này đến sự choáng ngợp khác. Khi những bộ phim bom tấn của Hollywood ngày càng lạm dụng công nghệ CGI, George Miller vẫn trung thành lối làm phim hành động kiểu cũ với các bối cảnh hoành tráng được dàn dựng tại hiện trường.

Ngay khi ra mắt, dù doanh thu chỉ tương đối nhưng Mad Max: fury road chinh phục hầu hết giới mộ điệu điện ảnh, lọt vào nhiều cuộc bình chọn điện ảnh của năm. Lần đầu tiên, một bộ phim hành động điển hình cho văn hóa đại chúng (popcorn) như Mad Max: fury road lại được Viện Phê bình quốc gia Mỹ bình chọn là phim hay nhất của năm.

Trong khoảng 10 năm qua, Hollywood chuyển qua dòng phim bom tấn siêu anh hùng với đủ nhân vật bước ra từ truyện tranh của Marvel Comics tung hoành màn ảnh. Nhưng dù thành công đến mấy, tất cả chúng đều phải... ngả mũ và nhường lại sân chơi lớn nhất cho các ông lớn của những thập kỷ trước, mỗi khi các ông cho những nhân vật huyền thoại đội mồ sống dậy ở một cấp độ cao hơn.

Việc làm sống dậy các ý tưởng trong quá khứ không xa lạ gì với Hollywood. Bản thân George Lucas cũng tạo thành một bộ ba mới về Star wars, kể các câu chuyện tiền truyện của bộ cũ (gọi là prequel), nhưng bị đánh giá khá thấp dù vẫn ăn khách (lượng fan của Star wars đông như kiến cỏ).

Phải hơn một thập niên sau, một đạo diễn của thế hệ làm phim bom tấn mới là J. J. Abrams, người đã khẳng định tên tuổi với dòng phim bom tấn và vực dậy một series thuộc dòng sci-fi huyền thoại khác là Star trek, dũng cảm ngồi vào ghế đạo diễn và thật sự làm hồi sinh Star wars bản gốc năm 1977.

Cả dân phê bình khó tính, fan cuồng của bộ phim này lẫn khán giả hôm nay đều dành cho phiên bản mới những lời khen ngợi bởi nó kế thừa tinh thần của bản gốc tuyệt đối, nhưng mang đến một không khí mới mẻ không chỉ ở kỹ xảo tân tiến mà còn là cách kể chuyện hay một bộ ba nhân vật thuộc “thế hệ mới”.

Tại Los Angeles, hàng ngàn fan cuồng tham gia một trận đấu kiếm giả, một cặp đôi người Úc tổ chức lễ cưới trong lúc xếp hàng dài vào xem suất đầu tiên của bộ phim. Ứng cử viên tổng thống của Đảng Dân chủ Hillary Clinton kết thúc cuộc tranh luận hôm thứ bảy với câu nói “ăn theo” câu thoại nổi tiếng của Star wars: “Có thể các Thần lực đang ở bên bạn”.

Cuối cùng là Jurassic park (Công viên khủng long), đại diện tiêu biểu của dòng phim bom tấn trong thập niên 1990, kể về loài khủng long đã tuyệt chủng đội mồ sống dậy và gây náo loạn. Người sáng tạo ra ý tưởng đặc biệt này không ai khác là Steven Spielberg, một đạo diễn từng tạo ra nhiều phim bom tấn lẫn nghệ thuật trước đó (từ Hàm cá mập, Indiana Jones đến Bản danh sách của Schindler).

Steven cũng biến Jurassic park thành một bộ ba (vào các năm 1993, 1997 và 2001) hái ra tiền. Đạo diễn thuộc thế hệ mới Colin Trevorrow làm sống lại những con khủng long trong Jurassic world ra mắt hồi tháng 6 năm nay và lập một loạt kỷ lục điện ảnh, trước khi bị Star wars ra mắt cuối năm xô đổ.

Việc Hollywood làm hồi sinh ba bộ phim gốc nổi bật nhất trong các thập niên 1970-1990 đã mở một hướng đi mới cho điện ảnh Mỹ khi doanh thu từ các phòng vé có nguy cơ sụt giảm, các ngôi sao lớn cũng không còn là yếu tố lớn nhất đảm bảo thành công của bộ phim. Thời buổi này, có thể nói ngôi sao thật sự của điện ảnh không phải ai khác mà chính là những biểu tượng một thời của văn hóa đại chúng Mỹ và thế giới - những kẻ đội mồ sống dậy.

Điện ảnh Việt “xích lại gần”

Vốn một mình một cõi, nằm ngoài các xu hướng nổi bật của điện ảnh thế giới, nhưng năm nay khán giả bắt đầu thấy có những dấu hiệu về sự hòa nhập của điện ảnh Việt. Hay ít ra là một thị trường điện ảnh đang bắt đầu rõ nét hơn với những bộ phim... thật sự là phim đang dần chinh phục khán giả.

Tuần cuối cùng của năm 2015, bộ phim Em là bà nội của anh dù đã sang tuần chiếu thứ hai, đạt doanh thu 41 tỉ đồng sau 10 ngày, vẫn đủ sức đè bẹp bộ phim bom tấn đang chinh phạt toàn thế giới Star wars: The force awakens.

Hiện tượng này chắc chỉ diễn ra tại thị trường... Việt Nam. Em là bà nội của anh dù làm lại từ phim gốc của Hàn Quốc (cũng là xu hướng nổi bật gần đây của điện ảnh thế giới) vẫn chứng tỏ sức hút nhờ một bản Việt hóa tốt và dàn diễn viên thực lực.

Không ngôi sao hạng A, không chiêu trò, Em là bà nội của anh tạo sức hút bằng tự thân câu chuyện, một kịch bản giàu cảm xúc, giàu thông điệp về tình thân trong gia đình, về những hoài niệm, hồi ức của tuổi trẻ mà ai cũng mong một lần được quay lại để thực hiện những điều họ đã bỏ lỡ.

Đối diện một hiện tại nhiều mệt mỏi và bất trắc, người ta có xu hướng hoài cổ. Chất hoài cổ của Em là bà nội của anh cũng tương đồng với một bộ phim thành công khác tại Việt Nam trong năm nay là Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh của đạo diễn Victor Vũ.

Thành công của bộ phim này cũng tương tự: đến từ một kịch bản giàu cảm xúc và thông điệp. Những hoài niệm tuổi thơ được lồng khéo léo trong câu chuyện về cuộc đấu tranh thiện - ác trong nội tâm bất ổn của một đứa trẻ đang trưởng thành là lý do khiến Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh dù chưa thật sự chạm sâu được vào khán giả vẫn được nhiều người yêu thích, lý giải cho mức doanh thu đột phá: hơn 80 tỉ đồng cho một bộ phim do Nhà nước đặt hàng, điều chưa từng có tiền lệ trong điện ảnh Việt Nam suốt hai thập kỷ qua.

Nói điện ảnh Việt đang tiến gần với xu hướng của điện ảnh thế giới chính bởi vì nó cũng đi theo hướng làm sống dậy những hồi ức của những thập niên cũ, như cách ba bộ phim bom tấn ăn khách nhất đều là những bộ phim làm lại hoặc phần tiếp theo từ các bản gốc trong các thập niên 1970-1990. Các nhà làm phim quay lại đào bới quá khứ để hòng chinh phục khán giả hôm nay.

Suốt nhiều năm qua, thị trường điện ảnh Việt phát triển hoàn toàn chệch hướng với quỹ đạo của điện ảnh thế giới. Những bộ phim ăn khách và lập kỷ lục doanh thu đa số đều là phim hài nhảm với lối diễn xuất kiểu tấu hài.

Những bộ phim được đầu tư chất lượng bài bản đều thua lỗ khiến nhiệt huyết của những nhà làm phim thực lực dần cạn kiệt. Victor Vũ hay Nguyễn Quang Huy có lẽ là vài tên tuổi hiếm hoi trong số này cân bằng được giữa thị hiếu đại chúng và tay nghề của những đạo diễn khôn ngoan và bản lĩnh.

Năm 2015, dù những phim hài nhảm vẫn tràn ngập nhưng chúng không còn mặc sức tung hoành như trước. Sự ngã ngựa của nhiều bộ phim chất lượng thấp hoặc sai lầm về tư duy của một vài đạo diễn tên tuổi đã chứng minh điều đó, điển hình là Hi sinh đời trai (đạo diễn Lưu Huỳnh), Con ma nhà họ Vương (Vũ Ngọc Đãng) hay Siêu nhân X (Nguyễn Quang Dũng).

Sự xuất hiện ba bộ phim đầu tay của ba đạo diễn trẻ: Vẽ đường cho yêu chạy (đạo diễn Vũ Ngọc Phượng), Yêu (Việt Max) và Em là bà nội của anh (Phan Gia Nhật Linh) đã cho thấy khán giả không quay lưng với những bộ phim được làm tử tế, tư duy mới mẻ và nói được tiếng nói của thời đại hay của giới trẻ.

Những bộ phim thật sự là phim này còn dự báo cho một thế hệ những nhà làm phim mới, một thế hệ khán giả mới đã dần hết lạc hậu với các xu hướng của điện ảnh thế giới. ■

Ngoài điểm sáng Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, dòng phim Nhà nước đặt hàng vẫn theo lối tư duy cũ kỹ, dù được những gương mặt trẻ đạo diễn như Người trở về (Đặng Thái Huyền), Cuộc đời của Yến (Đinh Tuấn Vũ), Mỹ nhân (Đinh Thái Thụy). Trong khi đó, dòng phim nghệ thuật độc lập với Phan Đăng Di (Cha và con và...), Nguyễn Hoàng Điệp (Đập cánh giữa không trung), Lê Văn Kiệt (Dịu dàng) hay Nguyễn Võ Nghiêm Minh (Nước 2030)... đều khó khăn trong tiếp cận nguồn vốn hay đi tìm khán giả. Dù vậy, việc bộ phim thứ hai của Phan Đăng Di lọt vào chung kết của LHP Berlin, đoạt giải thưởng tại LHP ba châu lục ở Pháp và sắp phát hành rộng rãi ở một số thị trường như Pháp, Đài Loan cho thấy con đường của các đạo diễn phim độc lập đứng ngoài guồng quay của điện ảnh nhà nước lẫn điện ảnh tư nhân này vẫn có triển vọng... Một cảnh trong phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh-Đoàn làm phim cung cấp