Bầu cử tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ: Sẽ gay cấn đến phút chót?

Cuộc rượt đuổi tiếp tục gay cấn khi phải bước vào vòng 2, dự kiến vào 28-5.

Kết quả vòng 1 cho thấy tổng thống đương nhiệm Recep Tayyip Erdogan, 69 tuổi, ứng viên duy nhất từ Liên minh Cộng hòa, dẫn đầu với 49,40% phiếu. Đối thủ của ông - Kemal Kilicdaroglu, 74 tuổi, từ Liên minh Nhân dân đối lập - đạt 44,96% phiếu, và ứng viên thứ ba Sinan Ogan, 56 tuổi, từ Liên danh ATA, được 5,28%.

Về phía Quốc hội, Liên minh Cộng hòa do Đảng Công lý và phát triển (AKP) của Tổng thống Erdogan đứng đầu, giành được 322/600 ghế trong Quốc hội; phe đối lập Liên minh Nhân dân do Đảng Nhân dân cộng hòa (CHP) của ông Kilicdaroglu lãnh đạo, được 212 ghế. 

Liên minh Lao động và tự do, bao gồm Đảng Cánh tả xanh, giành được 66 ghế. Liên minh ATA, đề cử Ogan làm ứng viên tổng thống, không giành được ghế trong Quốc hội.

Căng thẳng nhưng suôn sẻ

Mặc cho nhiều lo ngại, vòng 1 đã diễn ra mà không có sự cố lớn nào, dù đây được tiên đoán là cuộc bầu cử nóng và căng thẳng nhất trong thập niên qua ở TNK. Ba ngày trước bầu cử, phe đối lập đã lên tiếng về việc "Nga can thiệp vào bầu cử TNK" bằng các "đoạn phim, âm mưu, nội dung và băng giả mạo…".

Ông Kilicdaroglu nhắn nhủ Matxcơva trong một tweet ngày 11-5: "Nếu muốn tình bạn của chúng ta tiếp tục sau ngày 15-5, hãy bỏ tay khỏi TNK". Matxcơva đã bác bỏ các cáo buộc này. 

Vào ngày bầu cử, trụ sở Đảng AKP cầm quyền ở Istanbul phải sơ tán do có thông báo gài mìn. Trong khi kiểm phiếu đang diễn ra, từ phe đối lập vang lên các cáo buộc kiểm phiếu sai. Kết quả rượt đuổi sát nút giữa hai ứng viên cũng khiến cuộc bầu cử thêm phần kịch tính.

Kết quả sơ bộ cho thấy một TNK chia rẽ sâu sắc trong chính sách đối ngoại, giữa một bên ủng hộ đương kim tổng thống duy trì chính sách độc lập, dân tộc và bên kia ủng hộ đường lối dân chủ, thân phương Tây. Phát biểu trước thềm bầu cử, ông Erdogan khẳng định: "Biden đã đưa ra chỉ thị: chúng ta cần loại bỏ Erdogan".

The Washington Post viết hôm 14-5 rằng "Hoa Kỳ sẵn sàng tuyên bố cuộc bầu cử tổng thống TNK có gian lận nếu Erdogan giành được nhiều phiếu hơn đối thủ chính của ông, Kilicdaroglu". Người ta chưa quên âm mưu đảo chính quân sự ở TNK vào đêm 16-7-2016. 

Khi đó, ông Erdogan đã thẳng thừng tuyên bố các cơ quan tình báo đã báo cáo về sự tham gia của phương Tây. Đến nay, yêu cầu Ankara đòi dẫn độ Fethullah Gulen, nhà lãnh đạo tôn giáo bị cáo buộc là chủ mưu vụ đảo chính 2016 đang sống lưu vong ở Pennsylvania từ năm 1999, vẫn không được Washington đáp ứng.

Trong khi đó, ứng viên đối lập Kilicdaroglu nhiều lần khẳng định ưu tiên phát triển quan hệ với Washington, cũng như tái khởi động đàm phán gia nhập EU. Unal Kevikoz, cố vấn trưởng về chính sách đối ngoại của ông Kilicdaroglu, từng nói nếu chiến thắng, họ sẽ "nhắc nhở Nga rằng TNK là thành viên của NATO".

Chính vì cách biệt quan điểm này mà các thủ đô lớn trên thế giới cũng sát sao dõi theo kết quả bầu cử. Chuyên gia người Nga về TNK, tiến sĩ V. Avatkov, khái quát: "Chiến thắng của Erdogan là sự nhẹ nhõm lớn cho Nga, phần thưởng tuyệt vời cho Trung Quốc và là mối phiền toái lớn đối với Mỹ. Trong khi đó, với chiến thắng của Kilichdaroglu thì mọi thứ đảo ngược"!

Trong trường hợp Trung Quốc, có thể nói về vai trò trung tâm của TNK trong dự án Con đường tơ lụa mới, và chính sách hướng Đông của TNK rõ ràng sẽ dễ chịu hơn so với việc Ankara quay về phía Tây, khiến quan hệ kinh tế giữa Bắc Kinh và Ankara bị ảnh hưởng. 

Với Hoa Kỳ, chiến thắng của đảng cầm quyền là nỗi thất vọng bởi rất nhiều lý do. Ít nhất là mối quan hệ đối tác giữa TNK và Nga và mọi thứ phát sinh từ đó: vấn đề Syria, hợp tác năng lượng, tăng cường sức mạnh hai bên thông qua các sáng kiến chung.

Hơn 50% lá phiếu cho thay đổi

Phát biểu từ ban công trụ sở AKP hôm 16-5, ông Erdogan nhắc nhở phe đối lập về chênh lệch 2,6 triệu phiếu bầu với lợi thế nghiêng về ông. 

Đáp lại, ông Kilicdaroglu trong cuộc gặp lãnh đạo các đảng trong liên minh đối lập cùng ngày đã nói "không thể thắng cử trên ban công" bởi kết quả sơ bộ đã không như mong đợi của ông Erdogan. "Nhu cầu thay đổi trong xã hội vượt quá 50%", Kilicdaroglu khẳng định và tuyên bố ông "chắc chắn sẽ thắng ở vòng 2".

Quả thật, vòng 2 được dự đoán sẽ là một kịch bản khó chịu với ông Erdogan. Các đối thủ chính trị của tổng thống đã nhìn thấy những triển vọng thực sự phía trước, dù chưa thể nói về chiến thắng lúc này. Tiến sĩ khoa học chính trị Nga Dmitry Evstafiev chỉ ra 5 đặc điểm chính từ kết quả của hiệp 1:

1. Chia rẽ nghiêm trọng về chính trị và lãnh thổ của TNK.

2. Va chạm của hai quá trình hiện đại hóa còn dang dở, cụ thể là "hiện đại hóa công nghiệp, tập trung vào các mô hình phương Tây và hội nhập với châu Âu; và hiện đại hóa xã hội Hồi giáo với các yếu tố định dạng lại nền kinh tế và quan hệ kinh tế đối ngoại, tập trung vào việc hình thành chế độ nhà nước dựa trên các giá trị quốc gia". Cả hai quá trình hiện đều trục trặc do thiếu đầu tư và vốn.

3. Định hướng thân phương Tây không còn mang lại lợi ích chính trị rõ ràng, ngay cả ở những tầng lớp mà tình cảm tự do - thế tục chiếm ưu thế. Chiến thắng của phe đối lập thân phương Tây không tuyệt đối, ngay cả ở những khu vực đô thị lớn nhất với "tầng lớp trung lưu" chiếm ưu thế.

4. Mâu thuẫn gay gắt giữa "địa chính trị lớn" và "kinh tế nhỏ". TNK muốn khẳng định vị thế hạt nhân của một khu vực vĩ mô, nhưng những ngôi nhà xây dựng cẩu thả ở các thành phố TNK dễ dàng sập đổ trong động đất và giá cả tăng với tốc độ chóng mặt. Ông Erdogan thích "địa chính trị lớn", nhưng xã hội dễ hiểu là chú ý hơn đến những rắc rối hằng ngày và các vấn đề thiết thực như giá cả.

5. Erdogan thiếu đồng minh. "Sau khi loại bỏ các nhân vật chính trị độc lập, ông Erdogan không chỉ trở thành mục tiêu duy nhất của phe đối lập, mà còn không nhận được thêm nguồn lực chính trị từ đồng minh. Giờ đây, số phận nhiệm kỳ tổng thống của ông Erdogan phụ thuộc vào vị trí của ứng viên thứ ba".

Ẩn số Sinan Ogan

Với số phiếu đạt được gần như khớp với dự báo (hơn 5%), ông Ogan được Đài Al-Jazeera gọi là "lập vương giả" của vòng 2 cuộc bầu cử: lá phiếu của các cử tri ủng hộ ông sẽ góp phần quyết định tương lai chính trị của TNK.

Ông Ogan 56 tuổi, có bằng tiến sĩ Đại học Quan hệ quốc tế Matxcơva (MGIMO), thông thạo tiếng Nga. Các cử tri của ông là sự pha trộn giữa những người theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan TNK vốn cho rằng ông Erdogan còn "quá ôn hòa", và giới doanh nhân theo định hướng thân Nga, bao gồm một số lượng lớn các doanh nghiệp du lịch.

Báo Nga Kommersant 14-5 cho biết thêm: Ogan sinh tại Igdir (TNK) trong một gia đình người dân tộc Azerbaijan. Ông từng sống và giảng dạy ở Azerbaijan 7 năm. Năm 2009, ông bảo vệ luận án tiến sĩ đề tài "Ảnh hưởng của các yếu tố chính trị trong nước đối với sự hình thành phương hướng Nga trong chính sách đối ngoại của TNK trong bối cảnh toàn cầu hóa". 

Không liên kết với hai chính đảng lớn, ông tranh cử tổng thống với tư cách ứng viên của Liên minh ATA cánh hữu.

Trong chiến dịch tranh cử, ông Ogan hứa sẽ tăng lương tối thiểu, chống tham nhũng và đảm bảo quyền tự do truyền thông trong nước, đồng thời làm trung gian giải quyết xung đột Nga - Ukraine.

Nói về cuộc khủng hoảng Ukraine, ứng viên này nhận định: "Họ ném Ukraine ra trước mặt Nga để làm mồi nhử. Nga đã cắn câu này" (trả lời Ankara Desk, 2-3-2022). 

Về quan điểm với phương Tây, ông Ogan nói trên RIA Novosti 30-3-2023: "TNK sẽ có quan hệ tốt với cả Nga và phương Tây. Nhưng đồng thời, chúng tôi không có ý định tán thành chính sách của phương Tây liên quan đến giải quyết các cuộc khủng hoảng khu vực".

Đến 16-5, ông Ogan vẫn chưa tiết lộ sẽ kêu gọi hơn 5% cử tri ủng hộ mình bỏ phiếu cho ai ở vòng 2. Tuy nhiên, theo nhiều nhà phân tích thì cuộc mặc cả đã bắt đầu. 

Nhà phân tích TNK E. Ozer nói rằng ông Ogan "sẵn sàng hỗ trợ bất kỳ ai nếu các điều kiện của ông được đáp ứng. Trong số đó, "có một chức vụ cấp bộ trưởng, và bao gồm cả việc phát triển quan hệ với Nga, mà Ogan ít nhất có mối liên hệ… qua MGIMO".■