Bất ngờ tháng 10 và cuộc đua của nghệ thuật hắc ám

Những cú hồi mã thương vào phút chót trong tháng 10 có thể đảo ngược hoàn toàn diễn biến cuộc chạy đua.

Phe Dân chủ tin rằng ông McCain tung tin ông Obama có mối quan hệ mật thiết với cựu lãnh đạo một nhóm cực tả ở Mỹ trong cuộc bầu cử năm 2008 - Ảnh: Reuters

Khá bất ngờ, thuật ngữ này xuất hiện chính trong thời điểm chiến tranh Việt Nam trong cuộc bầu cử tổng thống năm 1972 giữa tổng thống đương nhiệm Richard Nixon và đối thủ Đảng Dân chủ là George McGovern.

Khi đó cuộc đàm phán chấm dứt chiến tranh Việt Nam đã kéo dài tới năm thứ tư. Chỉ đúng 12 ngày trước bầu cử, cố vấn an ninh quốc gia, trưởng phái đoàn đàm phán của Mỹ Henry Kissinger xuất hiện trước cuộc họp báo ở Nhà Trắng cuối tháng 10 và tuyên bố: “Chúng tôi tin là hòa bình đã nằm trong tay”.

“Hòa bình trong tầm tay” như thế nào?

Thế nhưng, ngay sau khi thắng cử Nixon bất ngờ trở mặt, leo thang chiến tranh bằng chiến dịch B52 ném bom phá hoại miền Bắc Việt Nam. Chỉ đến khi thất bại trong chiến dịch này, Nixon mới thật sự đàm phán để ký thỏa thuận hòa bình ở Paris (ký ngày 27-1-1973).

Năm đó, dù Nixon có ưu thế trước bầu cử, nhưng tuyên bố “hòa bình trong tầm tay” giúp Nixon có chiến thắng áp đảo để tiếp tục nhiệm kỳ 2. Ngoại trừ Massachusetts, Nixon thắng McGovern ở tất cả các bang còn lại, hơn McGovern tới 20 điểm tính theo phổ thông đầu phiếu. Từ đó, thuật ngữ “bất ngờ tháng 10” xuất hiện và được dùng để chỉ các ngón đòn đánh bất ngờ vào phút chót của các bên tranh cử.

Bốn năm sau, khi tổng thống đương nhiệm Jimmy Carter đang đối đầu với cuộc khủng hoảng con tin tại Iran (sau cuộc Cách mạng Hồi giáo năm 1979, Iran tấn công vào sứ quán Mỹ và bắt cóc 55 nhân viên sứ quán trong 444 ngày) thì phe Cộng hòa lại làm một cú đánh “tháng 10” khác, lần này còn ở trình độ đỉnh cao hơn.

Cặp đôi George Bush/Ronald Reagan của phe Cộng hòa khi đó rất e sợ một thỏa thuận vào phút chót về thả con tin sẽ giúp Jimmy Carter tái đắc cử. Cả hai lần xuất hiện tin tức về Iran trước đó đều giúp tỉ lệ ủng hộ Carter tăng vọt: lúc con tin bị bắt cuối năm 1979 và khi tổng thống Carter ra lệnh chiến dịch giải cứu quân sự vài tháng sau đó (nhưng thất bại). 

Phe Reagan hiểu rằng việc thả con tin gần như chắc chắn đồng nghĩa với thất bại. Phe Jimmy Carter khi đó cũng ráo riết đàm phán để con tin có thể được thả.  

Đổi con tin lấy vũ khí 

Mùa thu 1980, Jack Anderson của Washington Post đưa tin chính quyền Carter đang chuẩn bị một chiến dịch quân sự lớn nhằm vào Iran để cứu các con tin và qua đó giúp ông tái đắc cử. 

Chiến dịch quân sự này thực tế không diễn ra mà phe Carter chỉ đẩy mạnh đàm phán để đưa con tin về. Nhưng đến phút chót trước bầu cử, Tehran đột nhiên đổi điều kiện đàm phán và yêu cầu phải có thêm viện trợ quân sự. 

Đàm phán vì vậy không đạt được thỏa thuận cuối cùng, còn Jimmy Carter thất bại trong bầu cử trước Ronald Reagan. Số con tin Mỹ tiếp tục ở lại Tehran và chỉ được thả đúng 20 phút sau khi Ronald Reagan nhậm chức vào tháng 1-1981.

Chỉ đến năm 1992, Gary Sick, thành viên Hội đồng An ninh dưới thời tổng thống Ford và Carter, mới chính thức đưa ra cáo buộc là phe Reagan/Bush đạt thỏa thuận bí mật với Iran trước bầu cử để trì hoãn việc thả con tin và đánh bại Carter. 

Theo ông Sick thì William J.Casey, giám đốc tranh cử của Reagan, đã gặp gỡ đại diện của Iran tại Madrid hồi tháng 10-1980 để thỏa thuận việc viện trợ lượng vũ khí trị giá 150 triệu USD qua đường Israel (tháng 10 cũng là thời điểm Iran “trở chứng” trong đàm phán với Carter). 

Cựu tổng thống Iran Bani-Sadr trong cuốn sách My turn to speak năm 1991 cũng nói ông có bằng chứng là giáo chủ Khomeini và các nhân vật thân cận với Bush/Reagan đã gặp gỡ nhau từ đầu năm 1980.

Tám con tin trong vụ Iran ngay trong năm 1991 gửi thư tới Quốc hội Mỹ yêu cầu tiến hành điều tra. Tuy vậy, các cuộc điều tra sau này của Quốc hội (dưới thời tổng thống Cộng hòa George W. Bush) đều không tìm thấy bằng chứng cụ thể. Casey, nhân vật chính bị cáo buộc là đàm phán với Iran và sau này trở thành giám đốc CIA dưới thời Reagan, thì đã qua đời từ năm 1987.

Viện trợ quân sự của Mỹ cho Iran chỉ được tiết lộ khi có một máy bay Argentina buộc phải hạ cánh khẩn cấp xuống khu biên giới giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Xô cũ tháng 7-1981 với một loạt vũ khí của Mỹ vận chuyển đến Iran. 

Phi công cho biết đây không phải chuyến hàng đầu tiên họ thực hiện. Đây có lẽ là một trong những vụ “bất ngờ tháng 10” mang tính thay đổi cục diện nhất trong lịch sử bầu cử tổng thống gần đây của nước Mỹ.

Phe Dân chủ cũng có vài lần sử dụng chiêu này nhưng không thành công. Năm 2000, chỉ vài ngày trước bầu cử, Thomas J.Connolly, một luật sư nổi tiếng và là ứng viên thống đốc ở bang Maine, đưa ra thông tin là ứng viên tổng thống George W.Bush từng bị bắt vì tội lái xe khi say xỉn - một tội nặng - ở Maine năm 1976. 

Cú đánh của phe Dân chủ không có nhiều ảnh hưởng vì sau đó Bush con thắng cử bằng lá phiếu đầy tranh cãi ở Florida, nơi em trai ông khi đó đang làm thống đốc.

Gần đây hơn vào năm 2004, một video về Osama Bin Laden xuất hiện vào ngày thứ sáu ngay trước tuần bầu cử. Lãnh tụ của Al Qaeda khi đó trực tiếp nói: “An ninh của các người không phụ thuộc vào Kerry, Bush hay Al Qaeda”. 

Vài tháng sau cuộc bầu cử, Kerry chỉ trích sự kiện này là nguyên nhân thất bại. “Chỉ số ủng hộ chúng tôi đang tăng cho đến khi cuộn băng xuất hiện. Sau đó chỉ số ngang bằng rồi bắt đầu đi xuống từ ngày thứ hai” - Kerry nói.

Đương nhiên thất bại của Kerry không chỉ bởi cuộn băng mà vì một loạt chiến thuật sử dụng trong cuộc tranh cử năm đó.

Lehman Brothers làm thay đổi cục diện

Trong nhiều trường hợp, “bất ngờ tháng 10” không đến từ các đảng phái mà chính từ những diễn biến của nền kinh tế hay các sự kiện bên lề khác.

Hồi ức không xa. Đầu tháng 9-2008, khi hai đảng Cộng hòa và Dân chủ vừa chính thức công bố ứng viên tổng thống của mình lần lượt là thượng nghị sĩ John McCain và thượng nghị sĩ Barack Obama, chỉ số thăm dò cho thấy tỉ lệ ủng hộ hai ông khi đó đều xấp xỉ nhau.

Ông McCain thậm chí trong tuần đầu có lúc vượt trên ông Obama 1-2 điểm nhờ quyết định bất ngờ lựa chọn Sarah Palin làm ứng viên phó tổng thống (khi dân Mỹ vẫn quay cuồng với màn trình diễn của bà ở hội nghị Đảng Cộng hòa). Với nhiều người khi đó, câu hỏi về một tổng thống da màu vẫn là dấu hỏi lớn.

Mọi thứ thay đổi hoàn toàn khi tháng 9 bước vào trung tuần. Ngày 15-9, Lehman Brothers, một trong tứ trụ của hệ thống ngân hàng đầu tư Mỹ, đệ đơn phá sản. 

Cú phá sản của Lehman Brothers đẩy sâu thêm cuộc khủng hoảng tài chính Mỹ và toàn cầu, kéo theo một loạt ngân hàng khác phá sản. Chỉ số công nghiệp Dow Jones có ngày biến động sụt tới hơn 1.000 điểm, kỷ lục trong lịch sử. Kinh tế Mỹ trượt vào giai đoạn suy thoái dài.

Obama khi đó tấn công McCain là kế thừa di sản của George W.Bush, còn cử tri Mỹ khi đó chỉ cần một lựa chọn không phải là Đảng Cộng hòa. Kết quả là Obama có chiến thắng ấn tượng nhất kể từ thời Lyndon Johnson và trở thành tổng thống da màu đầu tiên trong lịch sử Mỹ.

Với McCain, năm đó ông cũng tung ra một đòn hắc ám nhưng chiến dịch này đã không thành công. Phe Dân chủ tin rằng McCain tung tin đối thủ Obama có mối quan hệ mật thiết với cựu lãnh đạo của Weather Underground, một nhóm cực tả ở Mỹ. Cáo buộc Obama thân với phe xã hội chủ nghĩa là phần chính trong chiến dịch bôi nhọ của phe Cộng hòa năm đó.

Việc cử tri Cộng hòa chia rẽ giữa các ứng viên Mitt Romney, Newt Gingrich, Ron Paul và Rick Santorum đang là lợi thế lớn cho Tổng thống Obama. Kinh tế Mỹ cũng đang có dấu hiệu hồi phục, thuận lợi cho Nhà Trắng. 

Cuộc thăm dò của USA Today/Gallup hôm 1-4 cho thấy ông Obama đang dẫn trước Mitt Romney tới 12 điểm ở các bang tranh chấp (thực tế kết cục bầu cử tổng thống Mỹ thường được quyết định bởi kết quả những bang tranh chấp như Ohio và Florida) với tỉ lệ 51-42%. 

Dù vậy, “bất ngờ tháng 10” năm nay có thể không nằm ở nước Mỹ. Nhà Trắng có lẽ đang ngóng tai theo dõi tình hình ở Trung Đông liên quan đến xung đột giữa Israel và Iran. 

Ở châu Âu, chỉ cần một cú sơ sẩy của Ý, Tây Ban Nha hay đơn giản gói cứu trợ cho Hi Lạp của EU và đồng euro sụp đổ thì kịch bản “Lehman Brothers mới” ở tầm quốc gia sẽ lặp lại với chính ông Obama.