Bảo tàng chủ quyền Hoàng Sa - Trường Sa trên đảo Lý Sơn

Tiến sĩ Nguyễn Đăng Vũ

Đến nay dự án đã cơ bản hoàn thành, chuẩn bị đưa vào khai thác gồm các hạng mục: phục dựng đình làng An Vĩnh, tu bổ nhà thờ cai đội Phạm Quang Ảnh, miếu Hoàng Sa, quần thể ngôi mộ lính Hoàng Sa, đặc biệt xây dựng tại huyện đảo Lý Sơn Bảo tàng đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải cùng với tượng đài hải đội Hoàng Sa.

* Thưa ông, Bảo tàng Hoàng Sa Bắc Hải xây dựng tại huyện đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi) có gì đặc biệt so với các bảo tàng khác trong cả nước? 

- Ngoài phần trưng bày về đất nước, con người huyện đảo Lý Sơn, bảo tàng sẽ trưng bày các hiện vật, công trình nghiên cứu, tài liệu, hình ảnh về đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải và các tư liệu khác liên quan đến việc khẳng định chủ quyền của VN tại vùng biển Đông.

Tại đây sẽ trưng bày mô hình thuyền buồm, các vật dụng sinh hoạt mà người lính Hoàng Sa đã sử dụng, mô hình các thuyền lễ trong lễ khao lề thế lính Hoàng Sa. 

Các văn bản cổ vốn được lưu giữ tại các tộc họ trên đảo Lý Sơn cũng như ở dọc ven biển Quảng Ngãi; các bộ chính sử, các châu bản triều Nguyễn, các bộ sử sách của các học giả trong và ngoài nước có ghi chép về hải đội Hoàng Sa. Những hình ảnh về các di tích, lễ hội liên quan đến đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải. 

Danh sách các cai đội, chánh đội trưởng, các dân binh đi Hoàng Sa - Trường Sa, đặc biệt từ thời Gia Long, Minh Mạng (khoảng năm 1802-1840). Các bản đồ cổ vẽ quần đảo Hoàng Sa - Trường Sa thuộc lãnh thổ VN. Các bản trích tiêu biểu trong các bộ chính sử VN về Hoàng Sa - Trường Sa.

Nơi đây cũng sẽ trình chiếu một số bộ phim tài liệu về các di tích, lễ hội liên quan đến đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải. Đặc biệt, trước Bảo tàng Hoàng Sa Bắc Hải ở thôn Đông, An Vĩnh, huyện Lý Sơn có một tượng đài về hải đội Hoàng Sa được tạc bằng đá xanh cao 4,5m, nặng hơn 30 tấn.

Thả thuyền buồm mang theo hình nhân thế mạng ra biển - một lễ thức đậm nét văn hóa Việt trong lễ hội khao lề thế lính Hoàng Sa vào tháng 2, tháng 3 âm lịch hằng năm ở huyện đảo Lý Sơn - Ảnh: Minh Thu

* Vì sao chọn huyện đảo Lý Sơn là nơi xây dựng Bảo tàng Hoàng Sa Bắc Hải mà không chọn một số địa phương khác ở Quảng Ngãi?

- Sở dĩ chọn huyện đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi) làm địa điểm xây dựng Bảo tàng Hoàng Sa Bắc Hải vì Lý Sơn chính là nơi có nhiều người đi khai thác biển Đông, đo vẽ bản đồ, cắm cột mốc dựng bia chủ quyền trên hai quần đảo Hoàng Sa - Trường Sa liên tiếp trong nhiều thế kỷ, nhiều nhất là trong thế kỷ 19.

Hiện nay, trên đảo Lý Sơn cũng còn hiện diện khá dày đặc một hệ thống di tích, lễ hội liên quan trực tiếp đến đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải. 

Việc xây dựng bảo tàng trên đất đảo Lý Sơn không chỉ nhằm bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa liên quan đến đội Hoàng Sa - Trường Sa mà còn góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các tầng lớp nhân dân trong việc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ VN trên vùng biển Đông.

Nhân dân huyện đảo Lý Sơn ghi ơn công trạng hải đội Hoàng Sa lưu truyền tại đình làng An Vĩnh, xã An Vĩnh với hai câu liễn đối: “Ân đức dựng xây miền đảo Lý. Nghĩa tình bồi đắp dải Hoàng Sa” - Ảnh: Minh Thu

* Thưa ông, làm thế nào phát huy hiệu quả hoạt động của Bảo tàng Hoàng Sa Bắc Hải?

- Bên cạnh việc tiến hành sưu tầm các hiện vật, tài liệu, phim tài liệu, hình ảnh để kịp thời mở cửa phục vụ khách tham quan thời gian tới, sở cũng đang đẩy mạnh công tác “xã hội hóa” kêu gọi các cơ quan, tập thể, cá nhân trong và ngoài nước đóng góp các tài liệu, hiện vật để làm phong phú thêm cho nhà trưng bày.

Theo tôi, cần kết nối bảo tàng này với các điểm di tích liên quan đến đội Hoàng Sa - Trường Sa, hệ thống các di tích cổ xưa khác hiện vẫn còn dày đặc trên đất đảo Lý Sơn như: đình làng An Hải, chùa Hang, dinh Trung Yên, lăng Chánh, lăng Thứ, lăng Cồn, dinh Tam Tòa, chùa Đục... và các thắng cảnh nổi tiếng khác trên đất đảo Lý Sơn.

Làm sao hằng năm lễ khao lề thế lính Hoàng Sa vào dịp tháng 2, tháng 3 âm lịch thật sự trở thành một ngày hội lớn không chỉ của người dân Quảng Ngãi nói riêng mà còn là ngày hội lớn của người dân ở mọi miền đất nước. 

Có như vậy Bảo tàng Hoàng Sa Bắc Hải mới thật sự phát huy hiệu quả, trở thành điểm tham quan du lịch, giáo dục truyền thống, ý thức bảo vệ chủ quyền lãnh thổ VN trên hai quần đảo Hoàng Sa - Trường Sa.