Một nạn nhân khí độc sarin được đưa đến cơ sở y tế - Ảnh: AFP

Từ bằng chứng do các phóng viên báo Le Monde mang về, được Trung tâm nghiên cứu Bouchet phân tích đã giúp ngoại trưởng Pháp đưa ra thông báo chấn động thế giới ngày 3-4-2013: “Nước Pháp chắc chắn rằng khí độc sarin đã được sử dụng nhiều lần tại Syria ở những địa điểm cụ thể”.

Đề nghị của các nhà báo

Những mẫu do đặc phái viên Le Monde mang về đều từ vùng Jobar ở đông bắc Damas, do quân nổi dậy thuộc Quân đội Syria tự do (ASL) quản lý.

Tại Jobar, ASL đóng rất gần quân chính phủ, các chiến binh của họ nhiễm khí độc khiến đồng tử giãn rộng, nghẹt thở, bất tỉnh. Họ được chữa trị tại những bệnh viện dã chiến gần nhất thuộc vùng Ghouta, ngoại ô thủ đô Damas.

Trong tình trạng hỗn loạn, các bác sĩ đã tập hợp những bệnh phẩm để cố tìm ra thành phần của loại khí độc được sử dụng.

Không có phòng thí nghiệm nào của họ làm được việc này. Các bệnh phẩm gồm máu, nước tiểu và tóc lấy từ các chiến binh bị nhiễm khí độc.

Các bác sĩ ở Ghouta muốn đưa các mẫu này ra khỏi vùng chiến sự, đến một nước ngoài Syria để phân tích và các phóng viên Le Monde đã đề nghị chuyển giúp chúng.

Các chiến binh hít phải khí độc ở Jobar đang được chữa trị - Ảnh: Laurent Van Der Stockt

Đường đi của bằng chứng

Địa điểm đầu tiên là Zamelka, thành phố nằm ở cửa ngõ Damas, gần Jobar. Bệnh viện của bác sĩ Nadar được đặt trong một bãi đậu xe dưới tầng hầm một tòa nhà mới, trong khu vực thường xuyên bị quân chính phủ nã pháo.

Bệnh viện có một máy phát điện chỉ chạy vài giờ một ngày, nên không thể cho một tủ lạnh hoạt động thường xuyên và như vậy ảnh hưởng đến mẫu máu.

Bệnh viện Zamelka chữa trị cho các chiến binh của Tahrir Al-Sham (Giải phóng Syria) do Firaz Bittaz chỉ huy.

Chính tại bệnh viện này, các nhà báo đã được giao cho lô đầu tiên - một chiếc hộp nhỏ chứa một ống tiêm đầy mẫu máu một người bị hít phải hơi độc ở mặt trận Jobar.

Những ngày sau đó, trong khi các cuộc tấn công tương tự tiếp diễn - được phóng viên ảnh Laurent Van Der Stockt ghi hình (bản thân anh cũng bị các triệu chứng tương tự trong nhiều ngày sau), một bác sĩ có tên Hassan bắt đầu thu thập các bệnh phẩm có phương pháp tại bệnh viện riêng của ông ở Kaffer Batna.

Người này tin rằng cần phải đưa ra nước ngoài các bằng chứng cụ thể của loại vũ khí hóa học sử dụng ở Jobar.

Ông trữ trong một chiếc hộp nhựa những ống kim tiêm đầy máu, nước tiểu được phân tích, những sợi tóc cắt ra giữ trong những gói nhỏ, mẫu quần áo bệnh nhân đã mặc mà các thành phần hóa học của hơi độc bám vào trong vải...

Các phóng viên đang ở trong bệnh viện của bác sĩ Hassan thì những chiếc xe buýt nhỏ chở đầy chiến binh bị trúng khí độc ở mặt trận chạy vào. Họ tận mắt thấy đến lượt các nhân viên y tế cũng bị ảnh hưởng, bác sĩ Hassan cũng bị ngất.

Được cho một liều Atropine và mang mặt nạ oxy, nên ông tỉnh lại trong văn phòng bé tí - nơi ông giữ chiếc hộp nhựa đỏ quý báu, trong đó chứa bệnh phẩm của những ca nặng nhất.

Bác sĩ Hassan sau đó đã giao lô mẫu vật cho các nhà báo của tờ Le Monde cùng với một báo cáo ghi rõ địa điểm tấn công hóa học và tên từng bệnh nhân.

Khi biết các nhà báo này sẽ thoát ra khỏi Syria, các chiến binh ASL sau đó còn giao thêm cho họ các lô bệnh phẩm tương tự.

Phải mất từ bốn đến năm tuần mới đưa được các bệnh phẩm ra khỏi Syria, vì rời khỏi ngoại ô Damas lúc những vùng như Ghouta bị vây hãm rất chặt là điều không dễ dàng.

Trong nhiều tuần lễ, các nhà báo giữ gìn kỹ lưỡng những bệnh phẩm, có lần suýt nữa bị mất. Có một đêm, chiếc xe jeep của họ đang trong tầm ngắm của quân chính phủ thì bị một chiếc xe tải nhẹ chở đầy đàn ông, đàn bà, trẻ em chạy trốn khỏi thành phố trong đêm tông thẳng vào.

Các phóng viên bị văng khỏi chiếc xe, họ phải mò mẫm trong bóng tối nhiều giờ để tìm lại chiếc túi bệnh phẩm.

Phân tích mẫu vật

Làm thế nào phân tích mẫu vật? Không có phòng thí nghiệm độc lập nào trong vùng có thể phân tích và cho kết quả được.

Tại một trong những nước láng giềng của Syria, các nhà báo Le Monde bắt liên lạc với chính quyền Pháp.

Các bệnh phẩm sẽ được Trung tâm nghiên cứu Bouchet phân tích (trung tâm này trực thuộc Tổng cục Vũ khí (DGA) và Bộ Ngoại giao Pháp), với cam kết bằng văn bản là kết quả sẽ được thông báo cho Le Monde.

Phân tích của Trung tâm Bouchet chính thức xác nhận việc sử dụng khí độc sarin tại Syria. Loại khí độc hại cho hệ thần kinh này thuộc hệ chất hữu cơ có phosphor (organophosphorés) như khí soman, tabun và VX.

Việc phân tích liên quan đến sáu bệnh nhân khác nhau, ba ở Jobar và ba ở Saraqeb, trong đó một người đã chết. Như vậy không có sai sót nào, nhất là trong mẫu máu. Theo báo cáo của cơ quan y tế, các nạn nhân ở Saraqeb bị “bất tỉnh, ói mửa, giãn đồng tử, co giật và sùi bọt mép”.

Có vẻ như khí độc sarin không màu, không mùi vị, chỉ hít vào vài miligam là đủ chết người đã được hòa lẫn với các chất độc khác. Nhưng khí sarin là thành phần chính: đến 1.140 nanogam/mililit nước tiểu ở Jobar và 9,5 nanogam/mililit máu ở Saraqeb.

Trong vùng chiến sự chỉ có quân chính phủ mới sở hữu trực thăng quân sự để “rải những hộp màu trắng bốc khói” và việc hòa trộn chất độc tinh tế như vậy chỉ có các nhà nước mới đủ phương tiện.

Chính phủ Pháp sau đó đã làm những gì cần thiết, còn các nhà báo có thể tự hào họ không chỉ đưa tin, mà còn đóng vai chứng nhân lịch sử trong cuộc chiến Syria.

Nguồn cơn của 59 tên lửa Tomahawk Phóng viên ảnh Laurent Van Der Stockt - người bị các triệu chứng nhiễm khí độc sarin - Ảnh: NVCC Theo Bộ Ngoại giao Pháp, chính quyền Syria đã sử dụng khí độc các loại (sarin, clor) khoảng 130 lần từ tháng 10-2012 đến tháng 4-2017 và theo các tổ chức nhân đạo, các vụ tấn công này đã làm gần 2.000 người chết. Việc sử dụng vũ khí hóa học đã nhiều lần gây quốc tế hóa xung đột tại Syria. Vụ tấn công bằng khí sarin gây chết người nhiều nhất xảy ra ngày 21-8-2013 ở ngoại ô Damas, được gọi chung là “vụ thảm sát Ghouta”. Số nạn nhân thiệt mạng được cho là 1.400 người. “Lằn ranh đỏ” đã bị vượt qua. Mỹ, Pháp chuẩn bị can thiệp quân sự, nhưng rốt cuộc tổng thống Barack Obama thay đổi ý kiến và Nga đề nghị kiểm kê vũ khí hóa học ở Syria. Ngày 4-4-2017, tại Khan Cheikhoun, một chiếc Su-22 của quân chính phủ lại dùng khí sarin (có thể pha trộn với clor) tấn công các vị trí của quân nổi dậy, làm ít nhất 100 thường dân chết và 400 người bị thương. Vụ này khiến Hoa Kỳ thay đổi quan điểm về Syria. Hai ngày sau, vào đêm 6 rạng ngày 7-4-2017, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho bắn 59 hỏa tiễn Tomahawk vào căn cứ không quân Al Chaayrate ở Homs, nơi chiếc máy bay thả khí sarin xuất kích.