Bản thánh ca cuối cùng

Thủ đô kháng chiến đã bước sang ngày thứ 6 kể từ hôm 19-12-1946. Mặt trận Hà Nội hôm nay bỗng yên tĩnh bất ngờ. Hồ Gươm xám lạnh như một mảnh thiếc đông dưới bầu trời buốt giá. Thay cho tiếng gầm của những khẩu đội sơn pháo Pháp đặt trước sân nhà thờ Lớn là tiếng chuông thánh lễ Noel gióng giả ngân nga.

Chúa Hài đồng mới sinh đêm qua còn chưa biết gì đến cảnh đạn rơi máu chảy quanh nơi Ngài vừa giáng thế. Mặt tiền nhà Bưu điện, tòa Thị chính toang hoác các vết đạn đại bác bắn thẳng. Sập gụ tủ chè quăng bừa bãi trên mặt đường nham nhở. Một vài căn nhà vẫn còn đang cháy dở, xà mái dầm ngang gỗ lim lập lòe tàn lửa mỗi khi có cơn gió bấc thổi qua.

Nửa phố Hàng Trống phía ngã ba Nhà Thờ quân Pháp đã chiếm cứ. Nửa phố còn lại nối sang Hàng Bông là nơi đại đội Vệ quốc đoàn của Vũ Phan đang phòng thủ. Hai bên kẻ thù rình rập, đôi khi cách nhau chỉ một số nhà chẵn lẻ. Phố xá ngoài mặt tiền vắng tanh đầy gió. Phố ngầm đục thông trong nhà ngoắt ngoéo đầy nguy hiểm bất ngờ.

Chiều muộn. Vũ Phan đưa Thanh Yên trở về ngôi nhà của mình ở giữa phố. Về để cùng thắp hương gia tiên lần cuối như một lời đính ước chính thức. Ngày mai ngôi nhà này, dãy phố này sẽ không còn. Đêm nay chính Phan sẽ chỉ huy trận hỏa công tập kích địch quân từ đây.

Hai bên gia đình đều biết họ đã phải lòng nhau từ tuần lễ vàng năm ngoái, khi cùng công tác trong đội thanh niên cứu quốc Hoàng Diệu. Không khí chiến tranh tràn ngập. Thế sự biến động căng thẳng từng ngày. Nhà trai chưa kịp dạm ngõ bỏ trầu đã có lệnh tản cư của chính phủ kháng chiến. Đại bác và súng liên thanh đã thay cho pháo nổ rượu nồng. Anh học trò đệ tứ trường Bưởi ngang tàng đã trở thành một chỉ huy Vệ quốc quân. Thanh Yên trốn tản cư cùng gia đình, theo Phan ở lại Hà Nội làm cứu thương đơn vị.

Chú liên lạc Vệ út quen lối, luồn thoăn thoắt phía trước. Ngôi nhà đầy kỷ niệm thân yêu giờ đã thành nơi tiền tiêu chiến địa. Dòng chữ than cháy ai viết vạc những nét nguệch ngoạc trên bức tường đổ: "Sống với Hồ Gươm - Thác cùng Hoàn Kiếm".

Tiểu đội xung kích giá khẩu trung liên dưới nhà kho tầng một, canh chừng lỗ thủng đục thông sang nhà buôn Quảng Lợi. Từ đây có thể nghe loáng thoáng tiếng lính lê dương xì xồ đâu đó cách ngõ bên kia bức tường hàng xóm. Nghe động bước chân, tiếng xì xồ im bặt. Hai loạt tiểu liên địch bắn sang chát chúa. Ngói vỡ rơi rào rào. Phan xua tay ra hiệu rút khẩu trung liên về phía sau, canh chừng mặt phố ngoài. Ba khẩu súng trường với vài thanh mã tấu đủ khóa chặt cái cổng địa ngục chật hẹp sát địch này.

Hai người lên gác, vào trong gian thờ. Một mảng trần mái đã sụt bởi đạn súng cối. Từ khoảng thông thiên ấy hắt xuống vệt nắng chiều đông ảm đạm, soi sáng bộ tranh tứ bình lồng trong khung kính. Đây là bộ tranh tố nữ gia bảo của phường tranh Hàng Trống do chính ông nội Phan khắc vẽ. Các ca nương trong tranh chẳng chịu già đi theo năm tháng. Phan lau bụi, chỉ nàng tố nữ chơi nguyệt cầm có dung nhan giống hệt Thanh Yên nói đùa: "Em đã ở trong nhà anh từ lâu lắm rồi".

Má Thanh Yên ửng đỏ sau nếp khăn san. Con mèo tam thể bị bỏ rơi từ lâu, nhảy trên bức tường hoa men lam xuống meo meo cọ vào chân cô như phụ họa lời ông chủ. Thanh Yên thương xót vuốt ve con vật mồ côi. Cô lấy miếng bánh biscot trong túi cứu thương ra chiêu dụ. Con mèo liếm láp món quà làm quen vài lượt theo phép lịch sự tiền chiến rồi lãnh đạm bỏ đi. Nó đã quen với món chuột thui cùng chim sẻ trong các căn nhà cháy bỏ hoang thời ly loạn.

Lòng Phan bồi hồi giữa khung cảnh cũ. Anh như chú lính chì bị kẹt dưới khe sàn trong Ngôi nhà cổ của Andersen. Mai đây "nước thếp vàng mất đi nhưng da còn để lại". Câu thành ngữ khó hiểu trong truyện đã ứng vào cuộc đời. Phan đã đọc những chuyện cổ tích ấy trong ngôi nhà này từ bé. Và qua mỗi tuổi lớn, anh lại nhận ra các câu chuyện ấy cũng lớn dần lên, như mình. Câu đối thếp vàng kia vẫn lấp lánh sáng hai bên gian thờ tịch mịch. "Phúc địa tâm điền nghi mỹ quả. Hiền tôn hiếu tử tức danh hoa"*.

Ban thờ trống không. Bài vị tổ tiên ba mợ Phan đã chuyển theo cuộc tản cư về làng quê Cự Đà. Phan bật diêm thắp đèn thờ, mở chiếc hộp sơn mài rút một cây nhang châm lửa. Mùi trầm hương lan tỏa nhẹ nhàng, như đánh thức những hình bóng tiền nhân trầm mặc ẩn sau bức màn the đỏ. Ngay cả các nàng tố nữ trong bộ tranh tứ bình cũng đang sống dậy trong từng nét vẽ dưới ánh lửa đèn le lói.

Hai người chắp tay lặng lẽ cầu nguyện. Đốm lửa nhang lập lòe cháy đỏ chứng thực lòng thành. Thanh Yên nén hơi thở nhẹ, một cảm giác thân thương ngập tràn trong thẳm sâu tâm thức. Không chỉ là một căn phòng, nơi đây còn là một không gian thiêng liêng chất chứa đầy ắp những ký ức, những cuộc đời, những danh phận… Một ngôi nhà giàu truyền thống với nếp gia phong in dấu trong từng thanh xà chạm trổ, từng viên ngói rêu phong. Ngôi nhà cô vẫn chưa kịp về trong lễ vu quy để rồi sau một vài chục phút đồng hồ nữa thôi, tất cả sẽ biến thành tàn tro dĩ vãng.

Xin ông bà thứ lỗi cho chúng con. Phan cúi đầu vái dài, mắt ngân ngấn lệ. Thanh Yên lặng lẽ nắm chặt tay anh. Những ngón tay mềm ấm đan nhau sẻ chia niềm thấu hiểu và an ủi. Cả hai người đứng lặng hồi lâu trước ban thờ. Chỉ nghe lách tách nhẹ tiếng ngọn lửa hương tàn, tiếng con mèo tam thể cào vuốt dưới chân tường, tiếng gió đông vi vút thổi qua lỗ trần mái sụp.

Chuông thu không nhà thờ Lớn báo giờ lễ sáu rưỡi chiều. Phan đứng lên bộ trường kỷ khảm trai, lấy cây chổi phất trần âu yếm phảy bụi chiếc đồng hồ quả lắc Odo. Không ai lên dây thiều, chiếc đồng hồ đã chết. Ba Phan yêu quý chiếc đồng hồ này lắm. Ông cũng là một trong những truyền nhân xuất sắc của dòng tranh Hàng Trống. Nể tình yêu nghệ thuật dân gian của một viên thư lại phủ toàn quyền Albert Sarraut, ông đã đồng ý đổi bản khắc gốc cùng một bộ tranh ngũ hổ đẹp nhất lấy chiếc đồng hồ này từ thời tiền chiến.

Chiếc đồng hồ là một tác phẩm nghệ thuật tinh xảo, thuộc dòng máy 12 gông 2 hàng, đánh 3 bản nhạc cực hiếm. Những đêm thu thanh vắng, bản thánh ca Westminster cộng hưởng trong hộp chiếc đồng hồ cổ, thánh thót chậm rãi thả xuống mặt sàn từng giọt nhạc vừa uy nghi vừa lộng lẫy, xóa tan đi mọi nỗi đau khổ trần gian. Phan vẫn nhớ lời chuyển ngữ cùng đoạn ký âm khúc thánh ca cung Sol trưởng này của thầy Guillaume dạy nhạc ngày còn đi học.

Lạy Chúa bây giờ

dẫn lối cho con

với quyền năng Ngài

xin đỡ chúng con…

Bình boong… Bình boong… Bình boong!

Chiến tranh bùng nổ. Thầy Guillaume chạy vào nhà thương Đồn Thủy theo quân Pháp, còn Phan gia nhập Vệ quốc đoàn. Ai cũng có quốc gia cùng phận sự của người nấy. Chỉ lát nữa thôi chiếc đồng hồ cũng sẽ làm nốt phận sự cuối cùng của mình.

Những súc vải buồm cùng các thùng dầu hỏa dùng cho trận hỏa công đã dựng sẵn nơi góc cầu thang. Trên chiếc bàn mộc khắc tranh của cha ngày trước đã xếp dài một dãy chai rượu Champagne chứa đầy xăng cơ-rếp. Anh em Vệ quốc đoàn vẫn gọi vui đó là bom cháy Molotov. Phan sai chú Vệ út xuống gọi các đội trưởng vào phòng lớn phân công nhiệm vụ. Tổ trên mái, tổ dưới sàn đã sẵn sàng vào vị trí.

Anh mở nắp hộp chiếc đồng hồ Odo lấy khóa lên dây thiều, cẩn trọng chỉnh kim cho khớp với chiếc Omega đeo tay. Những ngày yên bình, cha vẫn sai Phan làm công việc quen thuộc này theo lịch, đúng năm ngày lên cót một lần. Còn đúng 15 phút nữa. Tiếng chuông điểm 7 giờ tối sẽ là mệnh lệnh phóng hỏa. Tiếng tích tắc đồng hồ vẫn vô tư nhè nhẹ. Tiếng trái tim Phan xao xuyến bồn chồn. Thời gian dẫu vô lượng, nhưng con người vẫn cần đánh dấu những khoảnh khắc hữu hạn đời mình.

Thanh Yên nhờ chú Vệ út tháo bộ tranh tố nữ xuống. Cô gỡ khung kính, cuộn từng bức tranh thành bó cẩn thận để gói mang đi. Nước mắt cô nhạt nhòa ướt gió buổi chiều đông chóng tối. Đây là kỷ vật quý giá của ông nội nhà chồng, hơn nữa cô không muốn nàng tố nữ mang khuôn mặt giống mình cháy cùng với ngôi nhà cũ. Điều đó biết đâu mang tới vận xui cho cuộc hôn nhân thời chiến vừa xong tạm ước.

Thấy Phan thẫn thờ cầm bộ chìa khóa nhà trên tay, đội trưởng Việt Thành bước tới ân cần bảo:

- Anh chị rút trước đi. Việc còn lại để chúng tôi. Anh chẳng nên tự tay làm việc này.

- Cứ yên tâm đi đi. Chúng tôi sẽ đãi bọn thực dân một chầu ngỗng quay Giáng sinh. Một đội viên cầm bom ba càng tiếp lời.

Đôi tình nhân dắt díu nhau trong bóng tối nhập nhoạng trở về phía sau dãy phố. Phan vừa đi vừa sốt ruột xem đồng hồ đeo tay. Rút qua vài gian nhà, họ núp sau chiến lũy chạy sang bên số lẻ. Thấy đốm dạ quang chiếc kim phút sắp chập con số 12, Phan kéo tay Thanh Yên chạy lên căn gác trống nhìn về hướng ngôi nhà mình. Không gian tịch mịch buốt giá như bị đông cứng trong những phút giây chờ đợi.

Trong bóng tối, tiếng một đội viên cảm tử thét lạc giọng: "Joyeux Noël".

Tiếng lựu đạn nổ. Tiếng các chai cháy lụp bụp. Tiếng địch la hét. Từng tràng tiểu liên bắn ra loạn xạ. Lửa bùng lên trùm qua mái phố sáng rực như ban ngày. Phan chống tay trên bậu cửa sổ nghiến răng nhìn ngôi nhà mình bốc cháy. Ánh lửa chen bóng tối vạc trên gương mặt Phan những nét chạm khắc khổ. Đôi mắt u ẩn của anh bỗng lóe sáng như trong đó có một ngôi sao băng lớn vừa tuẫn tiết.

Thanh Yên níu chặt cổ Phan ghì xuống chiếc đi văng, lòng trào dâng nỗi xót thương vô bờ. Gương mặt cô giàn giụa nước mắt. Văng vẳng trong tiếng lửa reo từ ngôi nhà đang rừng rực hóa thân là bản thánh ca cuối cùng của chiếc đồng hồ.

Lạy Chúa bây giờ

dẫn lối cho con

với quyền năng Ngài

xin đỡ chúng con…

Hà Nội 10-2024■