Thi công một đường cao tốc theo hình thức - Ảnh: MẬU TRƯỜNG

Đường cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận xin tăng chi phí đầu tư dự án thông qua điều chỉnh quy định lãi vay ngân hàng trong hợp đồng BOT. Nếu vậy sẽ kéo dài thời gian thu phí hoặc tăng phí dự án, đẩy rủi ro về phía người dân. 

Những bất cập này tất yếu sẽ đến khi các quy định BOT đang tồn tại nhiều lỗ hổng, nhà đầu tư có thể bắt bí Nhà nước khi sức ép tiến độ phải hoàn thành dự án ngày càng lớn.

Nếu những bất cập trong cơ chế đầu tư BOT không được khắc phục, rất có thể vấn đề của dự án Trung Lương - Mỹ Thuận sẽ lặp lại khi thực hiện 8 tuyến cao tốc Bắc - Nam thời gian tới theo hình thức BOT. Đã đến lúc phải nói thẳng với nhau 3 lỗ hổng này:

1. Hầu hết các dự án BOT thời gian qua đều chỉ định nhà đầu tư thực hiện dự án từ A đến Z. Đây là lỗ hổng lớn nhất khi Nhà nước bỏ mặc dự án cho nhà đầu tư thực hiện sau khi giao dự án. 

Nhà đầu tư tự thực hiện dự án có thể bù 1-2%, nhưng những năm qua việc đấu thầu một số gói thầu xây lắp dự án BOT đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, cải tạo quốc lộ 1, tỉ lệ giảm giá trung bình của các gói thầu từ 5-8% tổng mức đầu tư toàn dự án.

Thực tế Tổng công ty Đầu tư phát triển hạ tầng và đầu tư tài chính (VIDIFI) và Tổng công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam (VEC) những năm qua đã đấu thầu các gói thầu xây lắp dự án đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, cải tạo quốc lộ 1 và tỉ lệ giảm giá trung bình của các gói thầu khoảng 8,5% tổng mức đầu tư toàn dự án.

Bản chất BOT là dự án đầu tư công, Nhà nước có thể đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án, sau đó Nhà nước và nhà đầu tư BOT có thể lập ra ban quản lý dự án để tiếp tục thực hiện đấu thầu nhà thầu xây lắp dự án. 

Giải pháp này sẽ triệt tiêu được căn bệnh kê khống vốn của nhà đầu tư BOT khi lập dự toán và trình phê duyệt tổng mức đầu tư dự án lâu nay. Nhà nước không nên bỏ mặc nhà đầu tư muốn làm gì thì làm. 

Việc tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà thầu xây lắp công trình BOT sẽ loại bỏ được nhà đầu tư BOT cơ hội. Khi đó, dù giao dự án cho nhà đầu tư BOT nhưng không phải đương nhiên họ được hưởng, mà chỉ đóng vai trò cùng thu xếp vốn với Nhà nước, được hưởng lợi nhuận theo quy định.

Việc lựa chọn nhà thầu xây lắp tốt sẽ mang lại lợi ích cho cả Nhà nước và nhà đầu tư. Không thể để nhà đầu tư tự thực hiện theo giá dự toán, tổng mức đầu tư ban đầu được duyệt. Nếu cả VEC và VIDIFI đều tự thực hiện các dự án BOT, sẽ không có chuyện tiết kiệm được 8,5%.

2. Sau khi xây lắp xong công trình BOT không đấu thầu quyền kinh doanh, khai thác, bảo trì. Ở khâu này đậm dấu ấn "xin - cho". Nguyên tắc làm BOT ở các nước sau khi hoàn thành dự án phải đấu thầu ngay.

Đấu thầu quyền thu phí dự án BOT theo nguyên tắc thị trường sẽ làm giảm năm thu phí xuống. Có thể phương án tài chính thu phí là 20 năm, nhưng sau đấu thầu giảm xuống 18 năm nhờ chọn được doanh nghiệp có phương án kinh doanh thu phí, bảo trì đường BOT tối ưu.

3. Một dự án đường cao tốc BOT không chỉ bảo hành, bảo trì trong 2-3 năm, mà phải 20 năm hoặc lâu hơn. Lỗ hổng thứ ba nằm chính trong khâu khai thác bảo hành, bảo trì các dự án BOT. Do không đấu thầu công khai để lựa chọn doanh nghiệp thu phí, bảo trì dự án, dẫn đến nhà đầu tư BOT tự thu phí, tự bảo trì. Và các nhà đầu tư BOT lại thường thuê một đơn vị khác.

Điều này đánh mất động lực đưa công nghệ hiện đại của nhà đầu tư BOT, doanh nghiệp bảo trì, vì không sử dụng hết kinh phí bảo trì họ phải trả lại Nhà nước, nếu làm tốt cũng không được gì cả.

Chi phí bảo trì dự án hạ tầng như các đường cao tốc rất lớn, nếu đấu thầu thì nhà đầu tư phải tự tìm công nghệ tốt nhất để sửa chữa các con đường. Như vậy chất lượng đường sẽ ở trạng thái tốt nhất, chi phí giảm và đương nhiên thời gian thu phí ngắn lại.

Thời gian qua, 3 lỗ hổng trên đã làm méo mó bản chất các dự án BOT, các nhà đầu tư BOT chân chính cũng không phát triển được. Giờ rất khó để phân biệt được dự án BOT cái nào tốt, cái nào xấu, vàng thau lẫn lộn. Như đường cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận chưa đến 60km làm 9 năm không xong, đang tác động lớn tới vùng đồng bằng sông Cửu Long, đánh mất cơ hội phát triển của cả vùng.

TTO - Liên quan đến bài “Trắc trở cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận”, có một góc nhìn khác về khả năng cho chủ đầu tư tăng chi phí do lãi ngân hàng tăng.