Món cá ướp của đồng bào Tày - Ảnh: Diệm My

Sau khi thu hoạch vụ mùa, đồng bào Tày ở Quang Bình có thói quen thả cá trong ruộng để nuôi cho đến khi tháo nước ruộng để chuẩn bị cho vụ mùa mới. Ấy cũng là thời điểm mọi người có thể thu hoạch một mẻ cá nho nhỏ cho gia đình.

Cá nuôi tự nhiên ở ruộng không quá to nhưng mang lại hương vị rất đặc trưng cho món ăn. Thông thường người ta chọn cá chép để chế biến bởi thịt săn chắc và thơm ngon.

Cá là nguyên liệu chính nhưng những loại lá gia vị mới là yếu tố quyết định làm nên điểm khác biệt của món mắm cá này. 

Trước khi làm cá, bà con thường phải lên rừng kiếm cho đủ các loại lá để ướp. Thường có 5 - 7 loại lá nhưng trong đó có một số loại lá nhất định phải có bao gồm lá trầu và lá cơm đỏ bên cạnh "gia vị" quen thuộc là gừng. 

Cũng chỉ người dân nơi đây mới biết cách phân biệt và nhận biết những loại lá gia vị này giữa hàng ngàn các loại cây khác nhau trên rừng. Người nơi khác muốn làm trọn vị món ăn này không dễ gì tìm được đúng loại lá. 

Đặc biệt, ngoài tạo mùi thơm ngon cho cá, các loại lá ướp này còn là những vị thuốc chữa bệnh.

Người dân đi bắt cá ngoài ruộng - Ảnh: Diệm My

Nghe "tiếng" cá ướp tưởng đơn giản nhưng để làm được một hũ cá ướp này là cả một quy trình công phu.

Sau khi kiếm đủ các loại lá về, người ta băm nhỏ và thái chỉ rồi trộn lẫn hết với nhau, đem sao trên chảo nóng cho đến khi lá khô lại vừa phải.

Một loại gia vị không thể thiếu cho món ăn là một chút gạo nếp lên men. Tất cả cùng được trộn đều với cá đã được làm sạch.

Cá đã ướp được cho vào hũ và để ít nhất 1 tuần mới lấy ra chế biến bằng cách nướng hoặc chưng cách thủy.

Nếu có thời gian để lâu hơn, từ 6 tháng trở lên, cá ướp có thể ăn ngay với cơm nắm, xôi nếp hoặc làm gia vị chấm các loại rau.

Cá chép được trộn đều với men rượu và các loại lá rừng - Ảnh: Diệm My

Mỗi gia đình bà con dân tộc Tày nơi đây đều có một hũ cá ướp trong nhà. Không chỉ là món ăn đơn thuần, món cá ướp còn chữa được một số bệnh đường ruột hay xương khớp. Chính vì vậy món ăn này được bà con rất yêu thích.

Món cá ướp dân dã nhưng hương vị tuyệt ngon của đồng bào dân tộc Tày đã trở thành một món ăn truyền thống, mang đậm bản sắc văn hóa của mảnh đất hữu tình này.