Nhiều tài liệu cho rằng cầu Trường Tiền không phải do kiến trúc sư Gustave Eiffel thiết kế mà là do Schneider và Letellier là tác giả - Ảnh: NHẬT LINH

Một thông tin thú vị khác: chính cầu Mống bắc qua rạch Bến Nghé ở trung tâm Sài Gòn là cây cầu hiếm hoi tại Việt Nam "cùng cha" với ngọn tháp mang tên tác giả Eiffel nổi tiếng của Pháp. Còn cầu Trường Tiền, theo nhiều thông tin cho thấy thì không phải vậy.

Schneider và Letellier là tác giả

"Có lẽ do sự nổi tiếng của Công ty Eiffel gắn liền tháp Eiffel biểu tượng nổi danh toàn cầu của nước Pháp mà người ta dễ dàng cho rằng công ty này đã thiết kế và xây dựng nên cầu Trường Tiền (tương tự là cầu Long Biên). Đọc lại tài liệu lưu trữ, giật mình té ra họ đấu thầu bị rớt nên không có chuyện họ xây cầu (cầu Trường Tiền - PV)!". 

Cuộc tranh luận thú vị này nảy ra khi trên trang mạng xã hội cá nhân của ông Trần Đình Hằng, phân viện trưởng Phân viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam tại Huế, đăng tải thông tin khiến nhiều người yêu Huế "giật mình".

Từ trước đến nay, rất nhiều người, kể cả giới nghiên cứu văn hóa Huế, vẫn mặc định cầu Trường Tiền do Công ty Eiffel làm nên. Xem lại sách sử chính thống triều Nguyễn như Đại Nam thực lục, Đại Nam nhất thống chí, kể cả Hồi ký Xứ Đông Dương của Toàn quyền Paul Doumer đều không ghi rõ "tác giả" của cây cầu nổi tiếng xứ Huế mộng mơ này.

Từ điển nhà Nguyễn của nhà nghiên cứu Võ Hương An ghi: "Cầu do Công ty Eiffel của Pháp thiết kế và xây dựng". Trung tâm Lưu trữ quốc gia I cũng đăng tải một đoạn phim trên YouTube về quá trình xây dựng cầu Trường Tiền cho biết: "Năm 1897 cầu Trường Tiền được Khâm sứ Trung kỳ giao cho Công ty Eiffel thiết kế. Công ty này do kiến trúc sư Gustave Eiffel sáng lập và trước đó đã nổi tiếng với công trình tháp Eiffel tại Paris"...

Những thông tin này được ông Tim Doling, tác giả cuốn Exploring Huế (Khám phá Huế, Nhà xuất bản Thế Giới, Hà Nội, 2018), bác bỏ. 

Trên trang historicvietnam.com, ông Tim Doling dẫn theo tài liệu "Situation de l'Indochine française de 1897 à 1901 (Rapport par Paul Doumer, gouverneur général) - Indochine française" (Tình hình Đông Dương thuộc Pháp từ năm 1897-1901 - Báo cáo của Toàn quyền Paul Doumer - PV) rằng: "Cầu Huế: Một cuộc thi đấu thầu, dựa trên chương trình này, được khai mạc vào tháng 5-1897 giữa các nhà xây dựng Pháp. Dự án do ông Schneider và Letellier trình bày được coi là vượt trội hơn so với các đối thủ cạnh tranh khác, và việc xây dựng cây cầu đã được trao cho công ty của hai ông vào ngày 23-11-1897. Số tiền được phép chi tiêu đã được ấn định là 723.926,50 francs".

Thêm một tài liệu khác là "Recueil des arrêts du Conseil d’État, Paris, 1908" (Tuyển tập các phán quyết của Hội đồng Nhà nước, Paris, 1908 - PV) được ông Tim Doling dẫn thêm, có đoạn: "Vào ngày 18-10-1901, ông Schneider và Letellier nhận được thông báo về lệnh dịch vụ mời họ đến văn phòng của Sở Công chánh quận thứ nhất ở Hà Nội để ý xem xét quyết toán cuối cùng về công trình cầu tại Huế và ký nó để chấp nhận".

Công ty Eiffel từng sửa cầu Trường Tiền

Trao đổi với Tuổi Trẻ, TS Trần Đình Hằng, phân viện trưởng Phân viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam tại Huế, nói rằng theo nhiều nguồn tư liệu mà ông có được khẳng định thông tin một công ty hậu thân của Công ty Eiffel từng tham gia cuộc thi thiết kế cầu Trường Tiền. Tuy nhiên bản vẽ do công ty này bị đánh rớt, không được chọn để thiết kế cây cầu.

Ông Hằng cũng nói rằng có một tài liệu tiếng Pháp vào thời bấy giờ ghi thông tin chính Công ty Eiffel là đơn vị thiết kế cây cầu. Theo ông, thông tin này là sai và đã khiến nhiều người hiểu nhầm.

"Tuy nhiên vào năm 1936, Công ty Eiffel lại được chính quyền nhờ cậy việc sửa chữa, cải tạo lại cây cầu. Dáng vẻ nên thơ, đi vào tiềm thức nhiều người Huế của cây cầu Trường Tiền chính là nhờ việc cải tạo này mà có" - ông Hằng nói.

Liên quan đến thông tin này, chúng tôi cũng phát hiện một tư liệu khá thú vị được đăng tải trên một tờ báo tiếng Việt, xuất bản ở kinh đô Huế lúc bấy giờ. Trang nhất báo Tràng An (ấn hành ở Huế) số 433 ngày 4-7-1939 có bài viết: "Chung quanh việc mở rộng cầu Trường Tiền".

Bài viết trên được viết vào thời điểm cầu Trường Tiền đang được tiến hành mở rộng cầu, trùng tu lớn dưới thời vua Bảo Đại, tức gần 40 năm sau ngày cầu được xây dựng.

Theo bài viết, "Nguyên cái cầu này do Hãng Schneider làm năm 1901. Nó gồm có 6 vài, mỗi vài bề dài được 66 mètres 66. Những vài ấy nằm trên các cột trụ đúc... Cơn thủy triều theo sau trận bão năm Thìn (đêm 10 rạng ngày 11-9-1904) đã đưa tuốt 4 vài cầu xuống sông".

Bài viết diễn giải: "Trong khoảng từ năm 1905-1915 thì cái mặt đường trên cầu đã bị thay đổi nhiều lần... Về sau, muốn giảm bớt số tiền chi phí về việc tu bổ, người ta bèn đúc thêm lên trên một lớp ximăng cốt sắt, rồi sau đó còn thêm một lớp thứ 2 nữa".

"Vậy cho nên chi, xét về sức chịu đựng thì sự trọng tải của các vài cầu bằng thép ấy đã bị tăng lên thêm nhiều quá. Vài năm về trước đây, Chánh phủ đã nhận thấy rằng có một vài bộ phận, nhất là những cái sườn bằng sắt ở phía dưới cầu đã bị sét ăn nhiều".

Chính vì thế nên "Chánh phủ bèn thương lượng với Hãng Eiffel (nguyên trước là Hội kiến trúc Levallois-Perret) để tìm phương án tu bổ cầu ấy với món tiền chi phí tối thiểu, mà lại phải cải tạo nó cho thích hợp với sự cần dùng về việc giao thông và sức chở nặng trong lúc này".

Việc sửa chữa cầu sẽ khiến cho giao thông qua lại sông Hương xứ kinh đô bấy giờ gặp ảnh hưởng nghiêm trọng. Vậy nên "Chánh phủ bèn thuận theo lời đề xướng của Hãng Eiffel, để đặt một cái cầu tạm ở trên cái vai cầu đang sửa, cầu tạm ấy gồm có hai cầu theo kiểu Pigeaud".

Bài báo ghi rõ số lượng cấu kiện, đinh vít, chốt sắt hư hỏng được thay thế trong lần đại tu sửa này và chỉ ra cả tổng số tiền tiêu tốn trong lần đại tu này cũng khoảng 435.000$ thời điểm đó.

Một cây cầu có hai cái tên

Tấm biển ghi "cầu Tràng Tiền" (tên sai) đặt ở bên trái hai đầu cầu Trường Tiền hiện nay - Ảnh: NHẬT LINH

Cầu Trường Tiền là chiếc cầu dài 402,6m; gồm 6 nhịp dầm thép hình vành lược, khẩu độ mỗi nhịp 67m. Khổ cầu 6m, được thiết kế theo kiến trúc Gothic, bắc qua sông Hương. Cầu Trường Tiền hiện nay đã trở thành biểu tượng của xứ Huế.

Tuy nhiên, có một "hạt sạn" hiện còn chính là cây cầu đang được gắn biển 2 tên, đó là Trường Tiền và Tràng Tiền (tên sai). Cái tên Tràng Tiền xuất hiện ở cầu sau lần đại tu vào giai đoạn năm 1991-1995 do Công ty cầu 1 Thăng Long (Hà Nội) thực hiện.

Báo chí từng nêu việc sai sót này nhưng đến nay chưa thấy cơ quan chức năng điều chỉnh, bỏ đi cái tên sai.

Hơn 10 tỉ đồng 'khoác áo mới' về đêm cho cầu Trường Tiền

TTO - Cầu Trường Tiền (Huế) đã được thay mới hệ thống đèn chiếu sáng nghệ thuật về đêm với kinh phí hơn 10 tỉ đồng.