Adele gây tắc nghẽn chuỗi cung ứng?

 

 Một hiện tượng kỳ lạ trong thế giới âm nhạc: sau khi từ bỏ đĩa nhựa (vinyl) qua băng cassette rồi đĩa CD, tới nghe trực tuyến, nay giới sành điệu quay về đắm mình trong không gian nhạc phát từ chiếc máy quay đĩa cổ điển.

 Theo Hiệp hội ngành ghi âm Mỹ (RIAA), số đĩa nhựa bán ra đã tăng 28,7% trong năm 2020 so với năm trước đó, đem về cho ngành âm nhạc nước Mỹ đến 626 triệu USD. 

Năm 2020 cũng đánh dấu một năm mà doanh thu từ đĩa nhựa vượt qua đĩa CD tính từ thập niên 1980 - một chuyện hy hữu như thể ngày nay có nhiều người dùng điện thoại để bàn hơn điện thoại di động.

Nhưng thật ra người chơi nhạc đã quay về lại với đĩa nhựa cả chục năm nay, và đại dịch làm xu hướng này bùng nổ. Có lẽ bó chân ở nhà, người ta muốn nghe một cái gì đó thật chứ không ảo như streaming hay giả giả như đĩa CD. Cầu tăng mạnh trong khi cung không theo kịp nên thị trường thiếu đĩa nhựa là lẽ đương nhiên.

Tình hình thiếu hụt đĩa nhựa căng thêm một bậc, khi các ca sĩ nổi tiếng tung ra các album bán chạy và các nhà sản xuất phải ưu tiên cho các album này để tận dụng thời cơ. 30 của Adele là một trong những album như thế.

Tờ Variety trích dẫn một số nguồn cho rằng Sony đặt làm đến nửa triệu đĩa nhựa album 30, càng làm dây chuyền sản xuất đĩa bị tắc nghẽn. Nếu các nơi dập đĩa ưu tiên cho Adele, các album của ca sĩ khác ắt phải xếp hàng chờ lâu hơn, có khi cả nửa năm mới đến lượt.

Cũng có ý kiến khác, như NPR chạy tít: “Nên nhẹ lời với Adele - chuỗi cung ứng đĩa nhựa mong manh không phải do lỗi của cô”. Chính Adele cũng bực tức nói với BBC Radio rằng ngày ra mắt, 30 phải sắp xếp trước 6 tháng để có đủ thời gian dập đĩa nhựa, kể cả in đĩa CD. “Thời gian chờ [đến lượt] là 25 tuần!” - cô than thở.

 

 Người ta cứ nghĩ đĩa CD gọn nhẹ, điều khiển chọn bài dễ dàng, khó hỏng sẽ kết án tử cho đĩa nhựa cồng kềnh, phải nâng niu chăm sóc cho khỏi trầy xước. Nhưng loại đĩa cổ lỗ này tỏ ra có sức sống dai dẳng, nhất là khi các chuỗi siêu thị Walmart và Target quyết định bày quầy bán đĩa nhựa bên cạnh đĩa CD. Khi Amazon tham gia nữa, coi như đĩa nhựa hồi sinh, vượt mặt đối thủ cũ.

Tuy nhiên, năng lực dập đĩa nhựa toàn thế giới chỉ vào khoảng 160 triệu đĩa mỗi năm, trong khi nhu cầu có thể từ 320 triệu đến 400 triệu đĩa. Các máy dập đĩa toàn là thế hệ cũ, già nua, được đem trong kho ra xài lại bởi các nhà sản xuất chưa mặn mà lắm chuyện chế tạo máy mới. Máy hư hỏng thường xuyên vào thời buổi bình thường, huống chi vào lúc căng thẳng như hiện nay, ai cũng thúc hối đơn hàng, càng làm trục trặc xảy ra thường xuyên hơn.

Linh kiện thay thế ngày trước đã hiếm, nay với đại dịch càng khó kiếm hơn. Nguyên liệu hạt nhựa dùng để ép đĩa đang khan hiếm, nhất là hạt nhựa màu làm các loại đĩa “phát hành hạn chế”; nhiều nhà cung cấp ở xa nơi dập đĩa nên tắc nghẽn vận chuyển càng làm sự thiếu hụt thêm gay gắt.

Trước đây, giới chơi đĩa nhựa thường chỉ tập trung vào các tác phẩm mang tính cổ điển như nhạc của The Beatles, Eagles hay Fleetwood Mac. Nay đĩa nhựa các ca sĩ đang nổi cũng rất thịnh hành, từ Taylor Swift, Ed Sheeran đến Billie Eilish và dĩ nhiên không thể thiếu… Adele!

Trên chương trình phỏng vấn của một đài Úc, Ed Sheeran cho biết phải đặt chỗ trước từ rất lâu mới có thể giành được cơ hội dập vài ngàn đĩa nhựa. “Dường như Coldplay, Adele, Taylor, Elton (John) và tôi, ai cũng muốn làm đĩa nhựa cùng thời điểm” - anh nói vào dịp ra mắt album mới hồi tháng 10.

Giới trong nghề kháo nhau các tên tuổi lớn tìm cách chen ngang, đưa giá cao hơn để các hãng sản xuất ưu ái cho họ. Trong bối cảnh khan hiếm như hiện nay các tên tuổi mới nổi làm sao cạnh tranh cho lại các đàn anh, đàn chị và đứng đằng sau là các hãng nhiều tiền. 

Theo Billboard, danh sách 15 đĩa nhựa bán chạy nhất năm 2021 tính đến tháng rồi có các tên tuổi Taylor Swift, Olivia Rodrigo, Harry Styles và các album kinh điển như Thriller của Michael Jackson, Rumours của Fleetwood hay các bản ăn khách của Queen.

Các ca sĩ muốn ra đĩa nhựa không chỉ vì muốn cho nhạc mình thêm sang. Trong khi streaming, tức nghe trực tuyến từ các dịch vụ như Spotify, Tidal, Apple Music vẫn là nguồn thu lớn nhất, tiền chia cho ca sĩ không đáng là bao.

 Số liệu trích dẫn ở trên từ RIAA cho biết doanh thu từ đĩa nhựa lên đến 626 triệu USD trong năm 2020 nhưng con số này làm sao sánh với doanh thu từ streaming, đạt mốc 10,1 tỉ USD trong cùng năm. Chỉ có đĩa CD là tệ hại nhất, doanh thu tiếp tục sụt giảm, đến 23%, xuống còn 483 triệu USD. 

Tờ Business Insider cho biết Spotify chỉ trả cho các nghệ sĩ 0,0033 USD mỗi lượt nghe, tức cần đến 250 lượt nghe thì nghệ sĩ mới nhận được gần 1 USD. Tuy nhiên, tiền trả cho lượt nghe còn tùy vào từng ca sĩ hay từng dịch vụ và còn tùy địa bàn người nghe. Ví dụ, theo iGroove, mức chi trả là 0,0049 USD nếu người nghe ở Anh, còn ở Mỹ thì tụt xuống 0,0035 USD.

Vì thế, mặc dù chỉ chiếm tỉ trọng nhỏ trong tổng doanh thu nhưng ca sĩ bán được đĩa nhựa nào là hưởng được đĩa đó chứ không cần chia đến 30% tiền hoa hồng cho các dịch vụ streaming. 

Chưa kể các nơi cung cấp dịch vụ này nếu sử dụng app đưa lên các chợ của Apple hay Google đều phải chia có lúc đến 30% doanh thu cho hai đại gia công nghệ này nữa. Trên Amazon, album 30 có giá 10 USD cho đĩa CD và 36 USD cho đĩa vinyl, còn phiên bản đặc biệt dập bằng nhựa màu giá lên đến 80 USD.

Thị trường thời buổi này rất đỏng đảnh; không ai dám đầu tư để mua máy dập mới (hiện giá mỗi máy chừng 300.000 USD), vì nếu đại dịch qua đi, thiên hạ hết nghe đĩa nhựa nữa, không lẽ máy mới chỉ lâu lâu mới chạy để dập đĩa The Beatles? Chẳng thà để khan hiếm một chút như hiện nay lại kích thích thị trường thêm nhộn nhịp.