61.000 bitcoin và vụ án tiền mã hóa lớn nhất lịch sử

Thanh tra Joe Ryan tới ngôi biệt thự lớn xây bằng gạch đỏ ở Hampstead, phía bắc London sáng sớm 31-10-2018. Ông là thanh tra chống rửa tiền nhiều kinh nghiệm, đang sắp sửa khám xét ngôi nhà của Jian Wen, 36 tuổi - một phụ nữ quốc tịch Anh gốc Hoa đang định mua một dinh thự tiền triệu bảng bằng bitcoin với nguồn tiền mờ ám. 

Cảnh sát vào nhà, được Wen dẫn lên lầu và vào một phòng ngủ, nơi họ gặp người ở cùng cô, Yadi Zhang, không nói được tiếng Anh mấy. Cảnh sát sau đó thu giữ laptop, sổ sách, 69.000 bảng tiền mặt, một chiếc USB màu hồng và một vỏ iPhone có hai tờ 500 bảng và tờ giấy ghi một loạt mật khẩu.

Vụ án tỉ đô

Quy mô vụ án vài năm sau mới lộ rõ. Ngôi nhà và két sắt bị khám xét có hơn 61.000 bitcoin, số tiền mã hóa lớn nhất dính tới một vụ việc hình sự bị phát giác trong lịch sử đồng tiền này. Theo báo Anh The Guardian, lượng bitcoin đó trị giá khoảng 2 tỉ bảng (2,5 tỉ USD) vào thời điểm Wen bị bắt năm 2021 và gần đây đã lên tới 3,4 tỉ bảng (4,3 tỉ USD).

Khi cảnh sát hiểu rõ hơn quy mô vụ việc thì Zhang đã biến mất. Hóa ra cô ta là tội phạm đang bị Trung Quốc truy nã - trùm một băng đảng lừa đảo đầu tư lớn. Còn Wen bị bắt giữ năm 2021 và năm 2023 phải ra tòa với 12 tội danh rửa tiền và sở hữu tài sản phi pháp. 

Các chi tiết chỉ hé lộ khi tài liệu vụ án được mở với công chúng gần đây. Theo Financial Times, phiên tòa kéo dài năm tuần cho thấy bitcoin đóng vai trò quan trọng ra sao trong hoạt động rửa tiền, giúp chuyển những lượng tiền lớn khổng lồ, và gây nhiều khó khăn cho lực lượng chức năng.

Wen đối mặt 14 năm tù cho mỗi tội danh và hiện vẫn không nhận tội. Tại tòa, cô nói, có lúc trong nước mắt, không biết gì về hoạt động tội phạm của Zhang ở Trung Quốc. Luật sư nói Wen là nạn nhân của một kẻ "thao túng bậc thầy". 

Với việc Zhang đã trốn mất, luật sư cho rằng Wen chỉ là "giải thưởng danh dự" của cảnh sát. Công tố viên thừa nhận bồi thẩm đoàn có thể "không thấy một mẩu bằng chứng nào chứng minh tội trạng của cô" và sẽ phải phán quyết Wen là tay chân thân cận, hay chỉ là nạn nhân, của Zhang.

Những nhân vật bí ẩn

Quá khứ của Wen không có gì cho thấy cô có thể tham gia mạng lưới rửa tiền mã hóa quy mô toàn cầu. Ba mẹ cô không giàu. Sinh năm 1981, cô có bằng luật, gặp gỡ rồi cưới một người Anh ở Trung Quốc. Khi cô đang mang bầu 7 tháng thì cùng gia đình chuyển tới Anh năm 2007 và sống ở Halifax, West Yorkshire.

Theo lời Wen, cuộc hôn nhân của cô không hạnh phúc do chồng là người kiểm soát và bạo hành. Tới năm 2010, họ ly dị và Wen sống và làm giúp việc ở Leeds. Cô sau đó cho con trai về lại đại lục để đi học. Tới 2017, cô chuyển lên London nhằm kiếm cơ hội tốt hơn. 

Tới tháng 9-2017, Wen ở trọ và làm tại một nhà hàng bán đồ ăn mang đi. Thời gian này, cô thấy quảng cáo trên WeChat tìm trợ lý biết tiếng Hoa. Cô liên hệ và được gọi tới khách sạn Royal Garden ở phố Kensington. 

Đó là lần đầu tiên cô gặp Zhang. "Cô ta mặc bộ đồ Thái truyền thống, trông rất trẻ và nước da rất đẹp", cô nhớ lại. Zhang nói cô làm nghề kinh doanh nữ trang, tới Anh để mở cơ sở, và sẵn sàng trả Wen 4.000 bảng/tháng để làm "người chăm sóc và phiên dịch". Zhang cũng nói cô ta cần quần áo mới, tài khoản ngân hàng và nơi ở cố định.

Tên thật của Zhang là Zhimin Qian. Giai đoạn 2014-2017, cô ta điều hành đường dây lừa đảo đầu tư tới 5 tỉ bảng ở Trung Quốc thông qua công ty công nghệ Tianjin Lantian Gerui. Khoảng 128.000 nhà đầu tư bị lừa và hàng chục người ở Trung Quốc đã bị truy tố liên quan đến vụ việc (Wen không bị buộc tội vụ này). 

Sau khi chuyển phần lớn tiền của nhà đầu tư thành bitcoin, Zhang bỏ trốn với toàn bộ số tiền trong một chiếc laptop Lenovo (sau này bị cảnh sát thu giữ). Cô tới London với tên mới và hộ chiếu quần đảo St. Kitts và Nevis đề năm sinh 1990 (Zhang thực ra sinh năm 1978).

Dấn sâu vào hoạt động phi pháp

Vài ngày sau khi gặp Zhang, Wen xin được hóa đơn mua gas giả để giúp Zhang khai làm địa chỉ mở tài khoản ngân hàng. Tháng 9-2017, thông qua hãng môi giới bất động sản Chestertons, Wen cùng đứng tên với Zhang thuê dinh thự ở Hampstead (khu rất giàu) nói trên với giá 17.300 bảng/tháng. Cô nói với Chestertons rằng mình làm thuê cho công ty nữ trang của Zhang.

Tháng 10 và 11-2017, Wen soạn thư gửi ngân hàng để giải thích vì sao có khoản tiền 40.000 bảng xuất hiện trong tài khoản. Trong thư (Wen sau đó không gửi), cô bịa rằng có bạn trai gửi tiền để "sửa nhà". 

Cô đi hai chuyến tới Thái Lan - với lý do bình phong là lấy nữ trang từ bạn trai của Zhang. Mỗi lần cô đều trở về với một laptop mới. Một lần Wen nhận được 200.000 bảng tiền mặt tại dinh thự ở Hampstead. Ở tòa, cô nói không nhớ ai đã giao tiền.

Có những dấu hiệu cho thấy Wen lo lắng với công việc mới. Tháng 12-2017, cô từng hỏi một kế toán là liệu có nên để "một người bạn" rửa khoản tiền 2 triệu bảng bán bitcoin qua tài khoản cá nhân của cô không.

Người kế toán khuyên Wen không nên, và cô đã nghe theo. Dù vậy, cô vẫn tin Zhang và không chất vấn gì. Zhang nói tiền tới từ các nguồn hợp pháp như nữ trang và đào bitcoin. "Tôi không biết cô ta có dính líu gì ở Trung Quốc", Wen nói.

Zhang không ở lâu tại London. Năm 2018, cô ta đi khắp châu Âu, thường là cùng Wen, và bằng xe hơi, vì theo Zhang (viết trong nhật ký), như vậy sẽ giảm nguy cơ bị cảnh sát kiểm tra. 

Những chuyến đi có bằng chứng là nhiều hình ảnh hai người đã chụp lại (dù họ không bao giờ chụp chung). Trước khi đi Thụy Điển hồi tháng 4-2018, Wen đã tìm kiếm trên mạng về "hiệp định dẫn độ Trung Quốc - Thụy Điển".

Zhang sau đó yêu cầu Wen thực hiện một số thương vụ khó hơn như mua bất động sản. Wen thuê công ty tư vấn London Wall và được giới thiệu căn biệt thự 8 phòng ngủ với bể bơi trị giá 23,5 triệu bảng ở Lyndhurst, cũng khu Hampstead. Wen còn được giới thiệu với luật sư bất động sản James Liffen của Mishcon de Reya, hãng luật hàng đầu ở London. 

Nhưng thương vụ đổ bể khi người bán yêu cầu thêm tiền. Tư vấn của Wen và Zhang sau đó tìm được một căn khác giá 12,5 triệu bảng ở Totteridge Common với 8 phòng ngủ, phòng chiếu phim, phòng gym và sauna.

Nhưng tới lúc này thì hoạt động của hai người bắt đầu bị giới chức chú ý. Nghi ngại về các khoản tiền lớn không nguồn gốc, ngân hàng của Wen đóng tài khoản của cô. Wen tìm cách mở tài khoản ở các ngân hàng khác. Zhang nói cô nên thử Citibank. Nhưng khi các khoản chuyển tiền lên tới 276.000 euro, Citibank cũng đóng tài khoản của Wen.

Thất bại của cảnh sát Anh

Để mua nhà ở Totteridge Common, Liffen yêu cầu Wen cung cấp thêm thông tin về nguồn tiền mã hóa. Zhang nói cô đào bitcoin nhưng không còn giữ bằng chứng. Liffen muốn coi địa chỉ các bitcoin này trên dữ liệu công khai về giao dịch blockchain, nhưng Zhang từ chối hoặc đưa dữ liệu sai. 

Khi Wen cuối cùng cũng đưa thông tin chính xác cho Liffen, dữ liệu blockchain không khớp với thông tin từ Zhang. Dữ liệu về bitcoin được cung cấp thường chỉ từ vài nguồn, trong khi tiền của Zhang là từ hàng trăm nguồn khác nhau.

Bồi thẩm đoàn không được giải thích cách mà thanh tra Ryan biết về hoạt động của Wen, nhưng ngày 10-10-2018, ông gửi email cho Wen thông báo đã có lệnh phong tỏa khoản tiền 850.000 bảng mà hãng luật Mishcon đang giữ của cô. Wen cho rằng chính Mishcon đã báo cảnh sát. Vài tuần sau, Ryan tới khám nhà Wen và gặp Zhang ở đó.

Dù đã bị cảnh sát để ý, Wen tiếp tục làm việc cho Zhang. Giai đoạn 2019-2020, cô giúp Zhang chuyển bitcoin qua giao dịch với nhiều người ở London. Zhang thường chuyển bitcoin để Wen đi lấy tiền mặt. Cùng lúc, Wen bắt đầu tìm mua tài sản ở Dubai với sự hỗ trợ của tay môi giới Michael Burke. 

Burke điều hành Công ty Arabian Escapes và đã giúp cô mua hai căn hộ ở Dubai vào cuối năm 2019, cũng như giúp Wen bán 2 triệu bảng tiền bitcoin qua các công ty ở Seychelles và Thụy Sĩ. Hầu hết số tiền được chuyển vào các thẻ ngân hàng mà Burke đã sắp xếp và đưa cho Zhang.

Tháng 8-2020, cảnh sát trở lại dinh thự ở Hampstead khám nhà lần thứ hai thì Zhang không có mặt. Wen khai lần cuối cô gặp Zhang là 25-8-2020. Hai người sau đó chấm dứt hợp đồng thuê nhà. Wen giữ lại 40.000 bảng tiền đặt cọc và chiếc xe Mercedes. "Tôi không nghe thêm gì từ cô ta", Wen khai.

Tháng 5-2021, khi Wen đang sống ở căn chung cư hai phòng ngủ phía nam London cùng con trai và tiếp tục công việc ở nhà hàng thì thanh tra Ryan xuất hiện, khám nhà và bắt giữ cô. Lần khám nhà này phát hiện tờ giấy viết: "Nếu họ phá được mật khẩu bitcoin thì tôi chết". Khi được hỏi ý dòng chữ này, Wen lắp bắp đầy đau khổ. Cô nói áp lực cuộc điều tra khiến cô nghĩ tới việc tự tử.

Cùng tháng đó, cảnh sát bắt đầu mở được các ví bitcoin của Zhang, phát hiện các khoản tiền trị giá hàng trăm triệu bảng. Tới giữa tháng 7, họ mở được hai ví lớn nhất và phát hiện số bitcoin trị giá 1,2 tỉ bảng. 

Cảnh sát không giải thích vì sao phải mất 3 năm mới điều tra ra vụ việc. Nhưng kể từ lần khám nhà đầu tiên năm 2018, một lượng lớn bitcoin đã được chuyển đi. Sáng sớm 30-5-2021, khoảng 4.000 bitcoin (trị giá hơn 100 triệu bảng) được chuyển đi. Gần 500 bitcoin nữa được chuyển đi vài ngày sau.

Tháng 3-2023, bồi thẩm đoàn đạt được phán quyết sau khi bàn luận hơn 11 tiếng đồng hồ. Tội danh đầu, vô tội. Tội danh hai, vô tội… "Vô tội, vô tội, vô tội" cho tới hai tội danh cuối cùng, mà bồi thẩm đoàn không thể nhất trí. Phán quyết là thất bại thảm hại của cảnh sát Anh: một tội phạm bị truy nã quốc tế trốn mất ngay trước mũi họ và lượng bitcoin khổng lồ đã kịp tẩu tán. ■