Tình trạng ùn tắc tại cầu Rạch Chiếc hướng từ quận 9 qua quận 2, TP.HCM mỗi sáng - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Tại các hội thảo gần đây, các chuyên gia giao thông chỉ ra 6 nguyên nhân chính dẫn tới ùn tắc giao thông tại các TP lớn như TP.HCM, TP Hà Nội.

Nguyên nhân thứ nhất là ý thức chấp hành Luật Giao thông của người điều khiển xe cộ đi đường (cả phương tiện có động cơ và thô sơ) quá thấp. 

Theo thống kê của Ban An toàn giao thông TP.HCM, có đến 90% tai nạn giao thông xảy ra do ý thức người dân còn kém, không chấp hành luật lệ gây hậu quả đáng tiếc. Tình trạng ùn tắc giao thông hiện nay xảy ra hầu hết các nước trên thế giới. 

Tuy nhiên, ở các nước đó khác với ta ở chỗ, khi có ùn tắc giao thông nhưng người điều khiển phương tiện vẫn chấp hành nghiêm chỉnh Luật Giao thông, không luồn lách, đi lên vỉa hè, rú còi inh ỏi, còn ở nước ta thì ngược lại mạnh ai nấy đi, "hở chỗ nào đi chỗ nấy", không theo qui định nào cả.

Mặc dù chỉ cho phép xe máy chạy vào một làn của ôtô vào giờ cao điểm nhưng nhiều xe máy chạy đến 3 làn trên đường Phạm Văn Đồng, TP.HCM - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Phần lớn người đi đường cố ý vượt đèn đỏ, leo lề, lấn làn… không chỉ gây ùn tắc, dễ xảy ra tai nạn, mà còn làm xấu xí bộ mặt giao thông đô thị tại Việt Nam. Trong khi đó, phần lớn người điều khiển xe cộ đều các lớp về Luật Giao thông đường bộ, được cấp giấy phép lái xe.

Nguyên nhân thứ hai là hạ tầng giao thông yếu kém, phương tiện cá nhân tham gia giao thông tăng cao. 

Cho đến nay, hạ tầng giao thông TP.HCM chỉ đáp ứng được khoảng 30% so với quy hoạch phát triển giao thông của TP. Các công trình hạ tầng, đường xá, cầu cống chật hẹp, xuống cấp. Quá trình xây dựng chậm chạp, đình trệ. 

Trong khi đó lượng dân cư tập trung đông, số phương tiện cá nhân ngày càng gia tăng đã trở thành "gánh nặng" cho hạ tầng giao thông.

Xe máy ngày càng tăng đang trở thành "gánh nặng" cho hạ tầng giao thông - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Giải pháp mang tính quyết định, trước hết phải là cải tạo, mở rộng và xây dựng mới cơ sở hạ tầng, nhanh chóng mở rộng, xây dựng mới các đường trục chính, hoàn thành các tuyến vành đai, cải tạo các nút giao thông. 

Đồng thời làm cầu vượt tại các nút giao thông trọng yếu, mở các tuyến cửa ngõ ra vào TP, nâng cấp và mở thêm đường ở các khu vực có tỷ lệ đất dành cho đường còn quá thấp, huy động vốn đầu tư để đền bù giải phóng mặt bằng làm mới các tuyến đường khu vực phía sau của các trục phố chính... Phải thực hiện một cách khẩn trương, nhanh chóng công việc này để giải thoát lưu lượng giao thông.

Nguyên nhân thứ ba bắt nguồn từ yếu kém của vận tải hành khách công cộng. TP.HCM muốn giảm ùn tắc giao thông, giảm xe cá nhân thì phải đặt mục tiêu phát triển mạng lưới vận tải hành khách công cộng lên hàng đầu. 

TP.HCM đặt mục tiêu đến năm 2020, thị phần vận tải hành khách công cộng (VTHKCC) toàn TP đảm nhận 15-20% nhu cầu di chuyển của người dân. Đến năm 2025 đạt 20,5-26,6% và đến năm 2030, tỉ lệ này sẽ tăng lên 29,3-36,8%.

Vận tải hành khách công cộng tại TP.HCM chỉ mới đáp ứng khoảng 9% nhu cầu đi lại của người dân. Trong ảnh: người dân đi xe buýt tại bến xe buýt trên đường Hàm Nghi, Q.1, TP.HCM - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Tuy nhiên, đến nay, vận tải hành khách công cộng tại TP.HCM mới chỉ đáp ứng được khoảng 9% nhu cầu đi lại của người dân - khoảng cách khá xa mục tiêu đề ra. Xe buýt TP.HCM chỉ mới đáp ứng 9,5% nhu cầu đi lại của người dân trong năm 2018.

Đáng nói, thời gian qua TPHCM đã tập trung đầu tư khá nhiều cho xe buýt từ hạ tầng đến chính sách hỗ trợ lãi vay xe mới và trạm dừng nhà chờ... Nhưng qua các năm, lượng khách đi xe buýt có chiều hướng giảm.

So với cuối năm 2017, mạng lưới xe buýt tại TPHCM hiện giảm 7 tuyến (5 tuyến trợ giá gồm: 37, 40, 60, 95, 149 và hai tuyến không trợ giá, gồm 12 và 49).

Nguyên nhân thứ tư là việc phân luồng bất hợp lý, việc phân luồng, phân làn xe chạy, điều phối giao thông, đèn tín hiệu ở nút giao nhau chưa tốt. 

Đa số đường phố ở nước ta đều hẹp nhưng lại được lưu thông hai chiều, có đường tuy đã qui định ôtô chỉ lưu thông một chiều nhưng lại cho phép xe buýt được phép hoạt động hai chiều, mà xe buýt có loại đến 45 chỗ ngồi, bến đỗ qui định cho loại xe này lại đối diện nhau, gần nơi đường phố giao nhau... nên gây ùn tắc giao thông.

Vào giờ cao điểm trên đường Trần Quốc Hoàn, các loại phương tiện tham gia giao thông chạy loạn xạ - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Nguyên nhân thứ năm không kém phần quan trọng gây nên ùn tắc giao thông là việc lấn chiếm vỉa hè, lòng đường để buôn bán, kinh doanh của một số đông người bán lẻ, chủ yếu là người bán hàng rong, hàng ăn uống. 

Thực trạng này tồn tại ở hàng trăm tuyến đường tại TP.HCM, nhiều nhất ở các quận 1, 3, 5, Gò Vấp, Bình Thạnh… 

Những tuyến đường bị hàng rong "chiếm đóng" thường hình thành những nút thắt dẫn đến kẹt xe, người dân đi lại khó khăn.

Theo đề xuất của Viện Chiến lược, ngưng hoạt động xe máy lưu thông trên một số tuyến đường vào giờ cao điểm sáng và chiều đường Nguyễn Thị Minh Khai đoạn từ giao lộ Cách Mạng Tháng Tám đến đường Đinh Tiên Hoàng, quận 1, TP.HCM.

Buôn bán vỉa hè trên đường Nguyễn Thị Minh Khai đoạn giao với Hai Bà Trưng, Q.1, TP.HCM - ẢNH: QUANG ĐỊNH

Không chỉ vậy, người đi bộ vì bị chiếm hết toàn bộ lối đi lại buộc phải đi xuống lòng đường dễ xảy ra tai nạn giao thông.

Nguyên nhân thứ sáu là mức phạt chưa đủ răn đe, lực lượng chức năng xử lý chưa nghiêm,  phạt thấp, chấp pháp chưa nghiêm. 

Mức phạt tiền vi phạm Luật Giao thông vẫn còn thấp, chưa đủ sức răn đe đối với người điều khiển phương tiện khi tham gia giao thông trên đường phố. Nhiều lỗi vi phạm nghiêm trọng như sử dụng rượu, bia vẫn lái xe, vượt đèn đỏ, chở quá tải… mức phạt chưa cao, tài xế vẫn cố ý tái phạm.

Cảnh sát giao thông xử phạt một trường hợp vi phạm giao thông ở Q.7, TP.HCM - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Không chỉ vậy, các lực lượng xử lý chưa nghiêm khắc, lơi lỏng và thậm chí là phát sinh tiêu cực trong quá trình xử lý.

Căn cứ vào những bất cập còn tồn tại như trên, TP.HCM cần có những giải pháp căn cơ, bám sát giải quyết các nguyên nhân kể trên thì mới góp phần kéo giảm ùn tắc giao thông. Trong đó, tập trung các giải pháp hạn chế xe cá nhân, phát triển hệ thống vận tải hành khách công cộng. 

Sở Giao thông vận tải TP.HCM tập trung nghiên cứu nâng cấp, mở rộng hạ tầng, đường xá, bến bãi  để phục vụ cho nhu cầu đi lại ngày càng đông của người dân. Xây dựng các đô thị vệ tinh ở huyện Nhà Bè, Bình Chánh…để giãn dân cư về hướng ngoại thành

Tập trung bố trí vốn đầu tư cho các dự án thực hiện chương trình đột phá, dự án trọng điểm giải  quyết tình trạng ùn tắc khu vực sân bay Tân Sơn Nhất, cảng Cát Lái, khu vực trung tâm Thành phố, chống sạt lở bờ sông, kênh rạch…

Bên cạnh đó, TP.HCM cần tiếp tục đẩy mạnh công tác xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ, đưa ứng dụng công nghệ vào công tác kiểm tra, xử phạt các vi phạm về trật tự an toàn giao thông. Xử lý nghiêm các trường hợp lấn chiếm lòng đường, vỉa hè…

TP.HCM cũng phải đẩy mạnh giải pháp giáo dục về an toàn giao thông nhằm nâng cao ý thức người tham gia giao thông. Có thể đưa việc giáo dục Luật giao thông vào chương trình học, chương trình ngoại khóa của các cấp tiểu học, trung học…