10 giờ đêm. Con mèo của bạn đang ở đâu?

 

Trong mấy tháng đầu giãn cách vì virus corona, vợ tôi ngày ngày cấp cho tôi vài “liều” video mèo. Cô ấy quay màn hình điện thoại và ném về phía tôi ở bên kia chiếc bàn: “Nhìn này!”. Và trong 10 phút tiếp theo, chúng tôi sẽ cuộn và lướt: mèo tắm bồn sủi bọt, mèo trộm đồ của dân câu, mèo chơi piano trước khán giả bao gồm hai con mèo khác và một con chó.

Một buổi chiều nọ, khi tôi vừa về đến cửa, người phủ đầy tuyết, vợ chào đón tôi bằng “luật sư Mèo” - đoạn video về vị luật sư ở Texas “hóa mèo” trong một phiên tòa trực tuyến trên Zoom. Tuyết trên mũ tôi tan thành nước, rơi lên khắp màn hình điện thoại, nhưng chúng tôi vẫn tiếp tục xem.

"Luật sư Mèo" nổi tiếng hồi tháng 2-2021, khi mà chúng tôi đã cố gắng suốt hàng tháng trời để tìm một chú mèo thật sự về sống chung ở phía bắc Iceland. Các trạm cứu hộ động vật trống trơn, làm đau lòng hàng trăm con người đang khao khát sự dễ chịu và niềm vui từ những con mèo. Có lẽ loài mèo đã có một năm không thể rực rỡ hơn, kể từ khi Internet ra đời.

Ngày nay, khi người Iceland tận hưởng cuộc sống tự do trở lại, tập thể mèo Iceland lại đang đấu tranh cho tự do của chúng.

Sát thủ hàng loạt

Tháng 4 vừa rồi, Akureyri - đô thị lớn nhất miền bắc Iceland, với dân số gồm 19.000 người và từ 2.000 đến 3.000 con mèo - đã ra quyết định cấm loài mèo lang thang ngoài đường vào ban đêm. Nhiều khu vực khác cũng đang cân nhắc lệnh cấm này, vì tình trạng mèo đi rông ngày càng lây lan. Từ các diễn đàn trực tuyến đến chính trị địa phương, giới “chống mèo” chia làm hai trường phái lập luận. Trước hết, bộ phận tránh-xa-sân-sau-nhà-tôi cho rằng lũ mèo thả rông thật phiền toái và nên bị nhốt như bất kỳ loài vật nuôi nào. Nhiều người khác thì lo nghĩ xa xôi cho nhân loại: mèo giết chim và tàn phá các hệ sinh thái.

Thật vậy, mèo nhà hiếm khi nào là một phần của hệ sinh thái, và mặc dù đã được thuần hóa qua hàng ngàn năm, lũ mèo vẫn thích thức ăn ở 38°C - nhiệt độ âm ấm của máu tươi. Mèo thời nay và tổ tiên của chúng - mèo rừng châu Phi - vẫn còn giống nhau nhiều, so với chó nhà và chó sói. Vành tai mèo có thể xoay đến 180 độ, cực kỳ nhạy cảm với những âm thanh the thé như tiếng chuột kêu. Đôi mắt thật to, so với một cái đầu nhỏ nhắn, có thể điều chỉnh theo ánh sáng môi trường như khẩu độ máy ảnh. Những chiếc râu mang cho chúng cảm giác ba chiều, những bàn chân đầy vuốt nhọn nhưng không gây tiếng động, và chúng có thể dễ dàng bật nhảy rất cao theo chiều thẳng đứng.

Nếu ta cho phép những sát thủ “thanh lịch” này rảo bước ở nơi mà các loài chim di cư vốn đã thích nghi với việc không có thiên địch, thì thiệt hại sẽ không thể đảo ngược. Theo Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN), mèo nằm trong tốp 100 loài xâm lấn tồi tệ nhất thế giới. Dấu chân của chúng ở khắp mọi nơi. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng mèo có liên quan đến sự tuyệt chủng toàn cầu của ít nhất 63 loài (40 loài chim, 21 loài hữu nhũ, hai loài bò sát) và góp phần vào tình trạng nguy cấp của 587 loài khác. Ở Iceland - vốn chỉ có một loài săn mồi bản địa trên cạn, mèo đã góp phần vào sự suy giảm đáng kể của các loài chim biển.

Chỉ tính riêng ở Mỹ (trừ Hawaii và Alaska), mèo tiêu diệt từ 1,3 đến 4 tỉ cá thể chim mỗi năm. Còn ở Canada, người ta ước tính rằng mèo kết liễu từ 2 - 7% số lượng chim ở miền nam. Năm 2021, lần đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc, có một nghiên cứu đã thống kê số nạn nhân trung bình năm: 6,7 tỉ động vật có vú, 4 tỉ chim và 2,9 tỉ bò sát (đấy là chưa kể động vật không xương sống, ếch và cá)!

Sau những điều tra kể trên, trong mắt thế giới lông vũ, mèo hẳn là “vũ khí số 1” của loài người - chết chóc hơn cả đám cửa sổ, nhà cao tầng, xe cộ và thuốc độc. Ôi, những chú mèo âu yếm đó sao...

 

Tình yêu… và thù hận

Trong một thế giới mà chúng ta phân chia thành “phe mèo” và “phe chó”, Iceland có truyền thống là vùng đất của những người mê mèo. Thủ đô Reykjavík đã cấm chó cho đến năm 1984, vì xem chúng là gia súc. Những con mèo của tầng lớp tư sản trong thành phố thì ngủ trưa trên vỉa hè ấm áp và kết bạn với những vị khách nổi tiếng thế giới; năm 2011, tờ New Yorker đã xuất bản truyện ngắn Thị trấn mèo của nhà văn Haruki Murakami, có lẽ lấy cảm hứng từ chuyến thăm Reykjavík của ông.

Nhưng thành tựu lớn nhất của nhà mèo là những màn trưng bày thường niên tôn vinh sức mạnh của chúng: tháng 12 hằng năm, một bức tượng mèo khổng lồ bằng kim loại sẽ xuất hiện ở trung tâm thành phố, tại quảng trường Lækjartorg, đối diện văn phòng thủ tướng để ăn mừng mèo Yule, một sinh vật dân gian có kích thước to như quái vật. (Trong tinh thần của lễ Giáng sinh… Mèo Yule sẽ hành hạ và ăn sống trẻ con, đặc biệt là những đứa trẻ không mặc quần áo mới cho dịp lễ hội!).

Rất ít động vật hoang dã lựa chọn cuộc sống trong nhà một cách có ý thức. Vào buổi bình minh của nền nông nghiệp, loài mèo đã đồng ý tiêu diệt lũ gặm nhấm để đổi lấy thức ăn thừa và - cứ cho là mèo cổ đại cũng ham ngủ như lớp hậu duệ hiện đại - một chỗ để ngủ nghê. Thỏa thuận tuyệt vời này đã kéo dài đâu đó khoảng 10.000 năm.

Giờ đây ta lại muốn chúng dừng giết chóc!

Cách Akureyri một giờ chạy xe, Húsavík là một trong những thị trấn đầu tiên ở châu Âu cấm mèo lang thang bên ngoài, cả ngày lẫn đêm. Quay lại năm 2008, một quần thể mèo hoang - đã được thuần hóa và không có chủ - trở nên thật phiền toái, có lẽ vì số lượng quá đông. Độ tuổi mang thai sớm nhất ở mèo có thể là bốn tháng tuổi, và chúng thường sinh từ một đến sáu mèo con mỗi lứa. Một con cái có thể mang thai ba lần trong năm, và có hơn 150 con cháu chỉ trong vòng hai năm.

Thế là tập đoàn mèo vô chủ ở Húsavík dạo chơi gần một trại cá ở rìa thị trấn. Cùng lúc đó, lũ mèo gặp may: nước chảy tràn từ một dự án khoan đã tạo ra một vùng đất ngập nước, thu hút các loài chim đến làm tổ. Mùa xuân, mùa làm tổ, và rắc rối bắt đầu.

“Giờ giới nghiêm dành cho mèo đã thay đổi cách mọi người nghĩ về mèo, theo Röðull Reyr, một người nuôi mèo đã sống ở Húsavík phần lớn cuộc đời - Ngày nay, khi một thiếu niên nhìn thấy một con mèo ngoài đường, chúng tỏ ra bị khiêu khích, như thể chúng vừa phát hiện một vị khách không mời trong khu phố của chúng”.

Có lẽ đầu óc của tôi đã chẳng còn tỉnh táo bởi đại dịch mệt mỏi, nhưng gia đình chúng tôi chỉ nhớ những điểm tích cực của việc nuôi mèo, chẳng hạn như giảm stress. Sau nhiều may rủi, cuối cùng chúng tôi cũng có được một con mèo mướp và đặt tên là Ronja. Cô mèo thật đáng yêu, nhưng phải thú thật, nó là mối đe dọa đối với mọi sinh vật sống, và mắt cá chân của tôi. Những án mạng đầu tiên xảy ra từ trong nhà: cây trồng và lũ ruồi. Thế rồi tuyết cũng tan, tôi mở cửa sổ. Và Ronja bước ra thế giới.

Đeo lục lạc cho mèo?

Cần đến một chú chim sơn ca bị thương, một con chim biển vật vã trên sàn nhà giành lấy sự sống để tôi chấp nhận sự thật: Ronja có tính cách của một sát thủ hàng loạt.

Chủ cửa hàng thú cưng bảo tôi rằng một chiếc lục lạc sẽ cho thấy nỗ lực của người nuôi mèo. Trong trường hợp tốt nhất, một chiếc chuông nhỏ bằng một viên bi sẽ làm giảm 50% hiệu quả săn mồi của mèo, nhưng một số nghiên cứu lại cho thấy nó vô dụng. Loại lục lạc to hơn sẽ tác động mạnh hơn, nhưng sẽ thật ồn ào nếu mèo ta đi lang thang quanh nhà vào ban đêm như một con bò Thụy Sĩ (bò được đeo chuông để người ta dễ tìm thấy chúng trên đồng cỏ).

Thay cho lục lạc có thể là loại vòng cổ bèo nhúng sặc sỡ, như cổ áo của những chú hề. Chúng vô hiệu hóa năng lực ngụy trang của mèo, làm cho một con mèo hoạt động kém hiệu quả hơn thông thường đến 19 lần, ít nhất là vào mùa xuân. Tuy nhiên, vào mùa thu, cách này ít công hiệu hơn. Và đôi khi vòng cổ bị rơi ra.

Một lựa chọn khác cũng gắn với cổ là một chiếc yếm dài bằng nhựa nhiều màu sắc, cản trở mèo cúi đầu xuống đất. Chế độ ăn keto là một giải pháp khả thi khác. Một nghiên cứu năm 2021 trên 355 con mèo ở Anh cho thấy: những con theo chế độ ăn không ngũ cốc, nhiều thịt và protein đã săn được ít chim hơn (khoảng 40%) so với những con ăn thức ăn khô rẻ tiền.

Nhưng không có chiến lược nào kể trên có thể ngăn cản mèo tấn công tổ chim. Suốt mùa chim làm tổ, chúng tôi quyết định giữ Ronja hoàn toàn trong nhà. Tôi chiêu đãi nàng bằng rất nhiều khô cá thơm ngon, và tỉ tê chuyện mèo nhà có thể sống thọ gấp bốn lần. Và để chứng minh chúng tôi đã sai, nàng Ronja đã tăng cân quá mức.

Lê My (lược dịch)